آینده نگری

در برنامه های کوتاه مدت و حتی میان مدت، به دلیل سنگینی "میراث گذشته" امکان آن نیست که برنامه ریز دست به اقدامهای اساسی بزند. معمولا به دلیل ناتمام ماندن طرحهای گذشته یا لزوم ادامه تعهدات گذشته، تکلیف بیش از ۹۰ درصد برنامه های سالانه و حدودی نیمی از برنامه های میان مدت، پیشاپیش معلوم است. بدین روی، از دیرباز، برنامه ریزان، نیاز به برنامه های بلندمدت را احساس کرده بودند. نمونه آن برنامه های بلندمدت شوروی سابق است. این برنامه، بیشتر از نظر افق زمانی با برنامه های میان مدت فرق داشتند. یعنی برنامه بلندمدت (۱۵ تا ۲۰ ساله) در واقع، سه یا چهار برنامه میان مدت (۵ ساله) بود. چنین می نماید که در کشور ما نیز در برخورد با آینده بینش کم و بیش مشابهی را پذیرفته اند. اما اندیشیدن درباره بلندمدت، تنها به منظور هدفگذاری برای افق زمانی دورتر نیست. حتی هدف آن، تنها یافتن میدان برای نوآوری و تغییر روال گذشته هم نیست. کاوش در بلندمدت یا آینده نگری، که با برنامه های بلندمدت فرق اساس دارد، به دلیل دیگری انجام می گیرد و آن شناخت "آینده های ممکن"- و حتی انتخاب میان آنها- برای تعیین تکلیف اقدامهای امروز است. در این مقاله، کوشش شده تا تفاوتهای میان این دو برداشت از برنامه ریزیهای بلندمدت بیان شود. با عنایت به رواج دو نوع برنامه ریزی بلندمدت در ایران- آینده نگری (از جمله ایران ۱۴۰۰) و آمایش سرزمین (که تهیه آن هم اینک در دستور کار سازمان برنامه وبودجه قرار دارد)- بحث درباره روشهای ویژه آینده نگری سودمند می نماید.