ذوالفقار، از تاریخ تا افسانه (ویژگیهای داستانی ذوالفقار در فرهنگ و ادب ایران)

  خواست و پسند انسان از روزگار باستان تا طبقه عامه در ادوار متاخرتر، غالبا علاقه مند نگهداشت روایات و الگوهای اساطیری بوده و بنابر همین ویژگی ناتاریخی بودن حافظه جمعی، بعضی از کسان و حوادث تاریخی را بر مبنای نمونه های مثالی به قالب اسطوره و حماسه و داستان کشانیده است (اسطوره ای شدن/ کردن تاریخ). در فرهنگ، ادبیات و معتقدات ایرانی محتملا امام علی(ع) برجسته ترین نمونه تبدیل یک شخصیت تاریخی به چهره ای داستانی و اساطیری است و به تبع این دگرگونی عامه پسند، برخی از ویژگیها و متعلقات ایشان- از جمله رزم افزار مشهور و مخصوصشان، ذوالفقار- نیز صبغه افسانه ای یافته است؛ چنان که به نظر می رسد شماری از خصوصیات و اوصاف این شمشیر ویژه (مانند داشتن دو سر) بدون آگاهی از مضامین حماسی- اساطیری و داستانی، قابل گزارش و ریشه یابی دقیق نیست. در این گفتار با بررسی اخبار و منظومه های مربوط به حضرت علی(ع) و بعضی از روایات مردمی، ده مورد از ویژگیهای «داستانی» ذوالفقار در فرهنگ و ادب ایران معرفی و با بهره گیری از شواهد مشابه در داستانهای اساطیری و حماسی ایرانی و غیرایرانی، تحلیل شده است. این موارد عبارت است از: ۱. آسمانی بودن ذوالفقار ؛ ۲. دو سر داشتن؛ ۳. سنگینی؛ ۴. موروثی بودن؛ ۵. پیکرگردانی؛ ۶. قدرت برندگی و زخم زنی؛ ۷. سخنگویی؛ ۸. کوتاه و بلند شدن؛ ۹. ماندن خون دشمن بر آن؛ ۱۰. افکنده شدن در دریا.

کلیدواژه ها:

ذوالفقار ، ویژگیهای داستانی ، فرهنگ و ادب ایران ، اسطوره ، حماسه