ارزیابی تولید دانه و روغن ارقام کنجد تحت تاثیر فاصله ردیف و تراکم بوته

عملکرد در گیاهان زراعی همچون کنجد تحت تاثیر شرایط محیطی، خصوصیات ژنتیکی و مدیریت مزرعه قرار می گیرد، یکی از عوامل مدیریتی که عملکرد کنجد را تحت تاثیر قرار می دهد آرایش کاشت و تراکم بوته است. افزایش تراکم روشی برای بالا بردن عملکرد محصول در واحد سطح است و تعیین آرایش کاشت مناسب جهت استفاده بهینه از منابع، شرایط آب و هوایی و ظرفیت ژنتیکی ارقام دارای ضرورت هست. لذا این آزمایش با هدف بررسی آرایش کاشت بر عملکرد ارقام کنجد از طریق تغییر در فاصله بین ردیف و تراکم بوته انجام شد. این آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در بهار دو سال زراعی ۹۳-۱۳۹۲و ۹۴-۱۳۹۳ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زهک، واقع در استان سیستان و بلوچستان اجرا گردید. فواصل ردیف در سه سطح شامل۳۰،۴۰ و ۵۰ سانتی متر، به عنوان فاکتور اصلی و تراکم بوته (۲۰، ۳۰ و ۴۰ بوته در مترمربع) و ژنوتیپ (داراب ۱، شوین و محلی سیستان) به عنوان عوامل فرعی در نظر گرفته شدند. در این بررسی ویژگی های عملکرد و اجزای عملکرد دانه، ویژگی های فنولوژیکی، درصد و عملکرد روغن مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه آماری داده ها با نرم افزار MSTAT-C و مقایسه میانگین ها در سطح احتمال ۵% با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن صورت گرفت. همچنین برای رسم نمودارها از نرم افزار اکسل استفاده شد. نتایج تجریه واریانس مرکب نشان داد که اثر سال بر عملکرد دانه، روز تا شروع گلدهی و روز تا رسیدگی فیزیولوژیک معنی دار بود. اثر فاصله ردیف و رقم بر اجزای عملکرد و عملکرد دانه معنی دار بود. اثر تراکم بوته به غیر از تعداد دانه در کپسول بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه معنی دار بود. از طرف دیگر، اثر متقابل سه گانه عوامل مورد بررسی بر عملکرد دانه معنی دار بود. بالاترین عملکرد دانه در سال اول با میانگین ۹۳۷ کیلوگرم در هکتار بدست آمد. در بین فواصل ردیف بالاترین عملکرد دانه به فاصله ردیف ۴۰ سانتی متر با میانگین ۸۹۸ کیلوگرم در هکتار تعلق داشت که نسبت به فاصله ردیف ۳۰ و ۵۰ سانتی متر به ترتیب ۲۷ و ۱۴ درصد افزایش تولید داشت. در بین تراکم های بوته بالاترین عملکرد دانه به تراکم ۳۰ بوته در متر مربع با میانگین ۸۰۹ کیلوگرم در هکتار تعلق داشت که نسبت به تراکم ۱۰ و۴۰ بوته در متر مربع به ترتیب ۸/۷ و ۵ درصد افزایش نشان داد. در بین ارقام مورد بررسی عملکرد دانه رقم داراب ۱ با میانگین ۹۰۲ کیلوگرم در هکتار نسبت به رقم محلی و شوین به ترتیب ۲۳ و ۱۹ درصد برتری داشت. رقم محلی و داراب ۱ بالاترین درصد روغن و عملکرد روغن را در بین ارقام داشتند. اثر متقابل سه گانه فاصله ردیف ×تراکم بوته ×رقم بیشترین عملکرد دانه را با میانگین ۱۱۴۹ کیلوگرم در هکتار در فاصله ردیف۴۰ سانتی متر و تراکم ۳۰ بوته برای رقم داراب ۱ نشان داد. به طور کلی نتایج نشان داد که جهت دستیابی به حداکثر عملکرد دانه و روغن در کنجد در شرایط منطقه سیستان برای ارقام چند شاخه مانند داراب ۱ و محلی سیستان رعایت فاصله ردیف۴۰ سانتی متر و تراکم ۳۰ بوته در مترمربع و در ارقام تک شاخه مانند شوین رعایت فاصله ردیف۴۰ سانتی متر و تراکم ۴۰ بوته در مترمربع قابل توصیه می باشد.

کلیدواژه ها:

آرایش کاشت ، عملکرد ، روغن ، فاصله ردیف