بررسی آماری اوزان غزل های بیدل دهلوی و مقایسه آن با وزن غزل فارسی و سبک هندی

بیدل دهلوی (۱۰۵۴-۱۱۳۳ ه.ق.) یکی از بلندآوازه­ترین شاعران پارسی­گوی سرزمین هندوستان و بزرگترین شاعر شاخه هندی سبک مشهور به هندی است؛ اما اشعار او در ایران به قدر کافی نقد و بررسی نشده است. وزن یکی از عناصر اصلی شعر و از مهمترین عوامل تاثیرگذاری آن است. بنابراین، در مسیر ارزیابی و نقد شعر، یکی از گامهای اصلی، بررسی کیفیت وزن آن است. اغلب بیدل­خوانان و بیدل­شناسان، غزل های او را ارزشمندترین محصولات طبعش می­دانند. از سوی دیگر، قالب غزل با توجه به پیشینه و ماهیت غنایی ­اش پیوند عمیقتری با موسیقی دارد و نقش وزن در آن برجسته­تر از دیگر قالبهاست. به همین دلایل، در پژوهش حاضر، وزن غزل های این شاعر معرفی و با اوزان رایج غزل فارسی و غزل قرن یازدهم مقایسه شده است و خصوصیات وزنی غزلیات او آشکار گردیده که خلاصه آن چنین است: بیدل ۲۸۵۸ غزل را در ۳۲ وزن سروده است که از آن میان، شش وزن پرکاربردتر که ۸۱% کل غزل ها را شامل می­شود، همان شش وزن پرکاربرد کل غزل فارسی و غزل قرن یازدهم است. بدین ترتیب، بیدل که اشعارش به متفاوت و نامعمول بودن زبانزد است، از نظر وزن بیش از چهار پنجم غزل هایش، تا حد زیادی مطابق معیار و «معمولی» است؛ اما در اوزان نسبتا کم­کاربردتر، تشخص­ها و نوآوریهایی در کار این شاعر وجود دارد: بیدل در پنج وزن از اوزان بسیار نادر شعر فارسی، از ۱ تا ۵۶ غزل، و به یک وزن دیگر نیز که بنا بر شواهد موجود، در شعر کلاسیک فارسی هیچ نمونه شناخته­شده­ای ندارد، چهار غزل سروده است.

کلیدواژه ها:

دستور زبان ، فعل ، ساخت ، عبارت فعلی ، متمم