بازشناسی کهن ‎الگوها و عناصر نمادین در داستان بیژن و منیژه

داستان بیژن و منیژه، همچون دیگر داستانهای شاهنامه، از جمله آثاری است که به دلیل ساختار و درونمایه نمادینش این قابلیت را دارد که با نگرشی کهنالگویی مورد نقد و تحلیل قرار گیرد. بنابر این نگرش، این داستان را می‎توان شرح به فردیت رسیدن قهرمان بیژن‎ نام آن دانست که با دریافت فراخوان، داوطلبانه پای در مسیر فردیت و رشد روانی می‎نهد. او در چرخه کمال خود که از ایرانزمین آغاز و به آن ختم میشود، پس از رویارویی با نیروهای اهریمنی سایه (گرازهای وحشی)، با نیرنگ پیر دانای اهریمنی قصه (گرگین) با آنیمای روان ناخودآگاهی خود که در پایین‎ترین سطح زیستی و غریزیاش قرار دارد، دیدار می‎کند و وارد مخمصه‎ای دشوار می‎شود. بیژن که از سرزمین خیر آمده است، در سرزمین شر، زندانی چاهی می‎شود که نماینده زهدان مادری است. او سرانجام به دستیاری رستم از این مخمصه رهایی مییابد و با بازگشت به ایرانزمین، نقطه پایان دایره کمال خود را به آغاز آن پیوند می‎دهد. داستان با ازدواج نمادین بیژن با منیژه که اکنون از جنبه‎های زیستی و غریزی صرف فراتر رفته و وجهه مثبت خود را آشکار کرده است، پایان مییابد. این داستان نمادین از یک‎سو شرح به فردیت رسیدن بیژن است؛ اما از سوی دیگر از آن‎جا که بنابر رویکرد تحلیلی یونگ، تمامی عناصر و شخصیتهای یک روایت نمادین، اجزا و پاره‎های روانی یک شخصیت واحد هستند، بیژن را باید بخشی از نیروهای خودآگاه کیخسرو دانست که در راس هرم تحلیلی مذکور قرار دارد و نماینده بعد فعلیت ‎یافته کهن‎الگوی خود است که با من خودآگاهی (ایرانیان) به اتحاد و یگانگی رسیده و در قله این ساحت از روان روایت قرار گرفته است. با این تاویل می‎توان گفت که فردیت موجود در قصه بیژن و منیژه در اصل برای کیخسرو اتفاق می‎افتد؛ زیرا بیژن بخشی از روان کیخسرو است و فردیت او فردیت کیخسرو محسوب می‎شود

کلیدواژه ها:

شاهنامه ، بیژن و منیژه ، خود ، آنیما ، سایه