ارزیابی استفاده از آنالیز میکروپروب اشعه ایکس (XPMA) بهعنوان روش غیرتخریبی در شناسایی ترکیب شیمیایی لعابهای تاریخی

بررسی و ارزیابی ویژگی­های آثار تاریخی و اجزای تشکیلدهنده­ی آنها با توجه به زمینه­های ساختارشناسی، فن­شناسی و  آسیب­شناسی به کمک آنالیزهای غیرمخرب (NDT)، ازجمله حوزه­های موردتوجه و حائز اهمیت در باستان­سنجی به­شمار    می­رود. در این پژوهش، نتایج بررسی ترکیب شیمیایی لعاب کاشی هفترنگ بهاحتمال متعلق به دورهی صفوی، با استفاده از روش آنالیز میکروپروب پراش اشعه ایکس (XPMA) به­صورت کیفی و کمی و بدون نمونه­برداری از اثر، ارائه شده است. داده­های حاصل از این روش آنالیزی، امکان شناسایی نوع عناصر اصلی، فرعی و کمیاب تشکیلدهندهی لعاب و درصد آنها، همچنین مقدار ترکیب اکسیدی اتم­های موجود را بدون هیچگونه عارضهی تخریبی، با دقت، سهولت و سرعت بالا فراهم می­آورد. با توجه به  داده­های حاصل از این آنالیز، می­توان اظهار داشت که این لعاب­ها از دسته­ی لعاب­های سربی بوده و اکسید کلسیم به­عنوان  کمک­ذوب در ترکیب آنها استفاده شده است. همچنین براساس اکسیدهای رنگ­ساز شناسایی شده در رنگ­هایی چون آبی فیروزه­ای (با حضور اکسید مس)، زرد (با حضور اکسید آهن در مجاورت اکسید کلسیم) و سبز روشن (اکسید کروم) که در محیط اکسیداسیون رنگ­های مذکور را ایجاد می­کنند، محیط پخت لعاب نیز در اتمسفر اکسیداسیون بوده است. شناسایی مواد تشکیلدهندهی ساختار نمونهی موردمطالعه از طریق آنالیزهای عنصری، فازی، حرارتی (XRF، XRD، STA) و پتروگرافی انجام گرفت که حاکی از محیط پخت اکسیداسیون و محدوده­ی دمای پخت ۸۰۰ – ۸۵۰ درجه سانتی­گراد بدنه است. 

کلیدواژه ها:

باستانسنجی ، آنالیزهای غیرمخرب ، میکروپروب پراش اشعه ایکس ، ترکیب شیمیایی ، لعاب