مطالعهی باستان شناختی منشا تولید سفالهای زرینفام مجموعه دستکند زیرزمینی تپه قلعه خمین با استفاده از روش آنالیز پیکسی

تحلیل عنصری مواد تشکیل دهنده اشیا باستانی اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد مواد اولیه و تکنیک ساخت آنها بهدست می­دهد. آنالیز با باریکه یونی یک روش غیرمخرب، سریع و بسعنصری می­باشد که برای شناخت هویت و ماهیت اشیا باستانی همانند سفال در کنار سایر روش­های باستان­سنجی توصیه می­شود. فعالیت­های باستان­شناسی در مجموعه دستکند زیرزمینی تپه قلعه رباط آغاج در شهرستان خمین، منجر به شناسایی تعداد زیادی قطعات سفال زرین­فام گردید که شناخت پیرامون چیستی ماهیت و تجزیه عنصری آنها و همچنین تشخیص منشا تولید این سفال­ها از سوالات این پروژه پژوهشی است. در راستای پاسخگویی به این سوالات، در این تحقیق آنالیز پیکسی (PIXE) تعداد ۲۵ نمونه سفال زرینفام یافت شده در این مجموعه دستکند زیرزمینی انجام گردید. از شتاب دهنده واندوگراف با باریکه پروتون  ۲MeV  برای بمباران نمونه ها استفاده شد. آشکارساز دقت بالایSi(Li) با قدرت تفکیک ۱۷۰KeV برای جمع آوری پروتون های پس پراکنده شده در زاویه ۱۳۵ درجه نسبت به باریکه فرودی به کار برده شد. نمونه­ها، باریکه پروتون و آشکارساز در محفظه برهم کنش با خلا ۱۰-۵Torr قرار گرفتند. در ابتدا با مقایسه با کاشی­های زرینفام مناطق دیگر ماهیت عنصری نمونه­ها بررسی و سپس نتایج بدست آمده با مقادیر عنصری کاشی­های مناطق کاشان، ری و تختسلیمان مقایسه شدند که بیشترین تطابق با نمونه­های تولیدی کاشان مشاهده گردید.

کلیدواژه ها:

دستکند زیرزمینی ، تپه قلعه خمین ، سفال زرینفام ، آنالیز پیکسی ، کاشان