تخمین برفمرز در آخرین دوره یخچالی در حوضه دالاخانی

  ۱- مقدمه   گسترش بیشتر برفمرز­های دائمی در دوره­های یخچالی نسبت به زمان حاضر آثار خود را به صورت سیرک­ها، دره­های عریض، خراشیدگی سنگ­های سخت دره­ها و مورن­ها در ارتفاعات پائین به جای گذاشته است. چون تعیین قلمروهای اقلیمی در نواحی کوهستانی به صورت سطوحی ارتفاعی انجام می­شود. لذا ارقام ارتفاعی بیانگر سیستم­های شکل­زایی و فرآیندهای غالب فرسایشی است. این پژوهش با هدف تعیین برفمرز در آخرین دوره سرد در حوضه دالاخانی در شمال شرقی استان کرمانشاه انجام شده است. وسعت حوضه ۸۱۹ کیلومتر مربع می­باشد و شهر سنقر در این حوضه است. حداقل ارتفاع حوضه ۱۵۰۰ متر و حداکثر ارتفاع آن ۳۳۰۰ متر است.   ۲- روش شناسی   این پژوهش با استفاده از نقشه های توپوگرافی ۱:۲۵۰۰۰ و ۱:۵۰۰۰۰، نقشه ی زمین شناسی ۱:۱۰۰۰۰۰ ، داده های ارتفاعی Aster ، مشاهدات میدانی و بررسی های رسوب شناسی انجام شده است. ابتدا با توجه به مشاهدات میدانی و نقشه های توپوگرافی، سیرک های موجود در منطقه شناسایی گردید وسپس بر اساس روش رایت خط برفمرز دائمی در آخرین دوره یخچالی تعیین گردید. نقشه هم دمای آخرین دوره سرد با استفاده از مدل رگرسیون میانگین دما و ارتفاع و ارتفاع معادل ۶۰ درصد سیرک ها در منطقه تهیه شد. نمونه برداری از رسوبات منطقه (۶ نقطه به منظور دانه سنجی، محاسبه پارامترهای رسوب شناسی و میکروسکوپی انجام شد. برای محاسبه پارامترهای آماری رسوبات از روش لحظه­ای فولک استفاده شد و برای منشائ یابی رسوبات، بررسیهای میکروسکپی بر روی مقاطع نازک از رسوبات ۱میلی متر تا ۰۶۳/ میکرون انجام شد.   ۳- بحث   بررسی­ها نشان داد که محدوده ارتفاع ۲۸۲۰ متر به بالا قلمرو یخچالی در آخرین دوره سرد بوده است چون میانگین دمای فعلی این ارتفاع ۵.۳۸ درجه می باشد لذا میانگین دمای قلمرو یخچالی ۵.۳۸- درجه سانتی گراد بوده است که احتمالا این دما در زمستان کاهش بیشتری داشته است و سبب گردیده که حرکت یخ اشکال کاوشی متعددی را ایجاد نماید. درصد بالای رسوبات زاویه دار در نمونه ها که علیرغم انتقال آنها توسط آب به دلیل کمی فاصله و ریز بودن رسوبات زوایای آنها از بین نرفته است و بیانگر منشا یخچالی است. نمودارهای تجمعی حاصله از دانه­سنجی نمونه­های به سمت قطر ذرات درشتر کشیده شده است و شاخص­های جور شدگی حاصله از گرانولومتری نمونه­ها بیشتر از ۱ است که حاکی از ترکیب ذرات درشت و ریز در رسوبات است. مطالعات میکروسکپی حدود ۷۰-۴۰ درصد ذرات این نمونه را زاویه­دار نشان می­دهد. گرد شدگی در اکثر ذرات ضعیف است. با توجه به تجمع رسوبات در محل نمونه ها و موقعیت نمونه ها علت زاویه دار بودن آنها بادی بودن آنها را سبب نمی شود و همچنین فرض هوازدگی فیزیکی به دلیل در تماس نبودن با فرآیندهای تخریب مانند اختلاف دمای روزانه قابل پذیرش نمی باشد. موقعیت آنها در ارتفاع پایین تر از برفمرز بیان کننده این مطلب است که در دوره های یخچالی، ارتفاع پایین تر از برفمرز بارش بیشتری را دریافت نموده است و جریانهای سیلابی رسوبات را حرکت داده و در زمینهای با ارتفاع کمتر نهشته است که اکنون بستر شهرهایی مانند سنقر است. بنابراین می توان به استناد نتایج حاصله از گرانولومتری که جورشدگی بد و ضعیف را نشان داده و همچنین نتایج میکروسکپی که درصد بالای رسوبات زاویه­دار محاسبه نموده است ، احتمال منشا یخچالی بودن آنها را قوی دانست. این رسوبات توسط سیلابهای قلمرو مجاور یخچالی تا محدوده فعلی پایین آمده است. فاصله حمل کوتاه فرصت کافی برای از بین بردن زوایای آن را توسط جریانهای سیلابی فراهم ننموده است. لذا تحول اقلیمی و به تبع آن تحول سیستم شکل­زایی در این منطقه وجود داشته است.   ۴- نتیجه گیری   حوضه دالاخانی با مساحت ۸۱۹ کیلومترمربع و بازه ارتفاعی بین ۱۵۰۰ تا ۳۳۰۰ متری شواهد دوره های یخچالی را به صورت سیرک های کوچک و بزرگ و دره های پهن در خود ثبت نموده است. نتایج این پژوهش نشان داد که حداکثر این شواهد در دامنه ارتفاعی بالاتر از ۲۸۲۰ متری قرار دارد. ارتفاع اخیر برفمرز دائمی در آخرین دوره یخچالی است که اکنون میانگین دمای ۵.۳۸ درجه سانتی گراد را دارد. به بیان دیگر میانگین دما در آخرین دوره سرد نسبت به زمان حاضر در حوضه دالاخانی ۵.۳۸ درجه سانتی گراد کاهش نموده است. پژوهش های دیگر ارتفاع برفمرز پایین تر و کاهش دمای سرد تر رادر شرایط مشابه نشان داد که احتمالا به دلیل نقش جهت گیری کوهستانها در مقابل جریانهای مرطوب غربی جهت گیری دامنه ها در مقابل خورشید باشد.

کلیدواژه ها:

برفمرز ، دوره یخچالی ، حوضه دالاخانی ، تغییرات اقلیمی