ساختارشناسی اوزان رایج و وزنهای نوپدید در شعر فارسی

پژوهش حاضر به بررسی ساختار وزنهای رایج و نیز وزنهای تازه­ساخت در شعر کلاسیک و معاصر فارسی و نیز طبقه­بندی تازه­ای از انواع وزنها و سپس فرمول­بندی زیرشاخه­ها و گونه­های وزنی هریک از این انواع می­پردازد. پیش از این، وزنها به دو یا سه نوع و در جدیدترین تقسیم­بندی به پنج نوع «متحدالارکان»، «متفقالارکان»، «متناوب­الارکان»، «متشابه­الارکان» و «مختلف­الارکان» تقسیم شده­اند. حالآنکه اوزانی تازه­ساخت وجود دارد که در هیچیک از این طبقه­بندی­ها نمی­گنجند؛ برای نمونه وزن «فاعلن فاعلن فاعلن فع‖ فاعلن فع» در شعر سیمین بهبهانی. نگارنده این اوزان را به عنوان ششمین دسته از وزنهای شعر فارسی، اوزان «مستزادالارکان» نامیده است. بخش نخست نگاشته حاضر به پاسخگویی به این پرسش می­پردازد که شاعران مبتکر از گذشته تا به امروز با چه شگردهایی دست به خلق اوزان تازه زده­اند و نشان داده شده است که وزنهای تازه عروضی در هر دوره از تاریخ شعر فارسی بر پایه همان وزنهای مشهور و به هشت شیوه ساخته شده­اند: ۱- کاهش، ۲- افزایش، ۳- تکرار، ۴- جابه­جایی، ۵- تغییر، ۶- تلفیق، ۷- ابداع و ۸- ترکیب. در بخش دوم مقاله با توجه به نتایج بخش نخست و دقت در ساختار وزنهای رایج و اوزان تازه­ساخت به فرمول­بندی انواع شش­گانه اوزان شعر فارسی با حروف X، x، Y، y، Ẍ، Ȳ، Z، z، M پرداخته شده است.

کلیدواژه ها:

عروض ، ارکان عروضی ، وزنهای تازه ، ساختار وزنها ، طبقهبندی وزنها