ساختارشناسی اوزان رایج و وزنهای نوپدید در شعر فارسی

سال انتشار: 1399
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 483

فایل این مقاله در 35 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

JR_LTR-24-86_006

تاریخ نمایه سازی: 4 اردیبهشت 1400

چکیده مقاله:

پژوهش حاضر به بررسی ساختار وزنهای رایج و نیز وزنهای تازه­ساخت در شعر کلاسیک و معاصر فارسی و نیز طبقه­بندی تازه­ای از انواع وزنها و سپس فرمول­بندی زیرشاخه­ها و گونه­های وزنی هریک از این انواع می­پردازد. پیش از این، وزنها به دو یا سه نوع و در جدیدترین تقسیم­بندی به پنج نوع «متحدالارکان»، «متفقالارکان»، «متناوب­الارکان»، «متشابه­الارکان» و «مختلف­الارکان» تقسیم شده­اند. حالآنکه اوزانی تازه­ساخت وجود دارد که در هیچیک از این طبقه­بندی­ها نمی­گنجند؛ برای نمونه وزن «فاعلن فاعلن فاعلن فع‖ فاعلن فع» در شعر سیمین بهبهانی. نگارنده این اوزان را به عنوان ششمین دسته از وزنهای شعر فارسی، اوزان «مستزادالارکان» نامیده است. بخش نخست نگاشته حاضر به پاسخگویی به این پرسش می­پردازد که شاعران مبتکر از گذشته تا به امروز با چه شگردهایی دست به خلق اوزان تازه زده­اند و نشان داده شده است که وزنهای تازه عروضی در هر دوره از تاریخ شعر فارسی بر پایه همان وزنهای مشهور و به هشت شیوه ساخته شده­اند: ۱- کاهش، ۲- افزایش، ۳- تکرار، ۴- جابه­جایی، ۵- تغییر، ۶- تلفیق، ۷- ابداع و ۸- ترکیب. در بخش دوم مقاله با توجه به نتایج بخش نخست و دقت در ساختار وزنهای رایج و اوزان تازه­ساخت به فرمول­بندی انواع شش­گانه اوزان شعر فارسی با حروف X، x، Y، y، Ẍ، Ȳ، Z، z، M پرداخته شده است.

نویسندگان

محمد امیر جلالی

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

مراجع و منابع این مقاله:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :
  • منابع ...
  • ابتهاج، هوشنگ. (1378). سیاه مشق (شامل سیاه­مشق 1، 2، 3، ...
  • اخوان ثالث، مهدی. (1376). ترا ای کهن بوم و بر ...
  • ادیب طوسی. (1341). دیوان ادیب طوسی. به کوشش مهریار طاووسی. ...
  • الهیاری، امیرحسین. (1394). پری­خوانی: مجموعۀ غزل. با مقدمۀ بهاءالدین خرّمشاهی. ...
  • الهی‌قمشه­ای، مهدی. (1366). دیوان اشعار محیی­الدین مهدی الهی قمشه­ای. تهران: ...
  • امیر معزّی، امیرالشعرا محمدبن عبدالملک نیشابوری. (1362). کلیات دیوان معزّی. ...
  • اوحدی مراغی، اوحدالدین بن حسین. (1340). کلیات اوحدی اصفهانی معروف ...
  • بهار، محمدتقی. (1387). دیوان اشعار ملک­الشعرای بهار. تهران: نگاه. ...
  • بهبهانی، سیمین. (1395). مجموعه اشعار سیمین بهبهانی. چ نهم. تهران: ...
  • بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1366). کلیات دیوان مولانا بیدل دهلوی. با ...
  • جلالی، محمدامیر. (1396). نگاهی توصیفی- تحلیلی به عروض و قافیۀ ...
  • تهران: علمی. ...
  • _____________ . (1398). «بحثی در چگونگی ساخت اوزان تازۀ عروضی». ...
  • حافظ، خواجه شمس­الدین محمد. (1377). دیوان حافظ. به تصحیح علامه ...
  • خاقانی، بدیل‌بن علی. (1375). دیوان خاقانی. ویراستۀ دکتر میرجلال­الدین کزّازی. ...
  • خواجه نصیرالدّین طوسی، محمدبن محمد. (1393). معیارالاشعار. مقدمه، تصحیح و ...
  • خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال­الدین محمود. (بی­تا). دیوان اشعار. به اهتمام ...
  • رودکی، ابوعبدالله جعفربن محمد. (1387). دیوان اشعار. به اهتمام رسول ...
  • شمس قیس، شمس­الدین محمدبن قیس رازی. (1388). المُعْجَم فی مَعاییرِ ...
  • شمیسا، سیروس. (1376). «اوزان تازه و نادر در دیوان خواجو». ...
  • ___________. (1394). آشنایی با عروض و قافیه. چ پنجم. تهران: ...
  • شهریار، محمدحسین. (1376). دیوان شهریار. چ هجدهم. تهران: زرّین. ...
  • صفا، حسین. (1393). وصیت و صبحانه. تهران: نشر نیماژ. ...
  • صفای اصفهانی، محمدحسین. (1337). دیوان اشعار حکیم صفای اصفهانی. به ...
  • عماد خراسانی. (1375). دیوان عماد خراسانی. تهران: نشر علم. ...
  • فرّخی سیستانی. (1380). دیوان حکیم فرّخی سیستانی. به کوشش محمد ...
  • فرزاد، مسعود. (1349الف). مجموعۀ اوزان شعری فارسی. مجلۀ خرد و ...
  • __________. (1349ب). عروض رودکی. مجلۀ خرد و کوشش، د دوم. ...
  • فروغی بسطامی. (2537). دیوان کامل فروغی بسطامی. مقدمه از سعید ...
  • فیروزیان، مهدی. (1390). از ترانه و تندر: زندگی، نقد و ...
  • ____________. (1392). بررسی عروضی غزلهای منزوی. نامۀ فرهنگستان. تهران: فرهنگستان ...
  • قهرمانی مقبل، علی­اصغر. (1389). ارکان عروضی (بررسی یک مشکل تاریخی ...
  • مختاری غزنوی، عثمان‌بن عمر. (1391). دیوان عثمان مختاری. به اهتمام ...
  • مسعود سعد سلمان. (1390). دیوان مسعود سعد سلمان. به تصحیح ...
  • منزوی، حسین. (1389). مجموعه اشعار. به کوشش حسین فتحی. تهران: ...
  • ________ . (1385). از شوکران و شکر. تهران: آفرینش. ...
  • منوچهری دامغانی. (1338). دیوان استاد منوچهری دامغانی. به کوشش محمد ...
  • مولوی، جلال­الدین محمدبن محمد. (1386). دیوان کبیر، کلیات شمس تبریزی، ...
  • میرزا حبیب خراسانی، حبیب الله. (1353). دیوان حاج میرزا حبیب ...
  • نادرپور، نادر. (1360). صبح دروغین. پاریس: نهضت مقاومت ملی ایران. ...
  • ناصرخسرو، ابومعین ناصر بن خسرو قبادیانی (1368). دیوان ناصرخسرو. به ...
  • نجفی، ابوالحسن. (1394 الف). «اختیارات شاعری». اختیارات شاعری و مقاله‌‌های ...
  • _________. (1394ب) دربارۀ طبقه­بندی وزن‌های شعر فارسی. تهران: نیلوفر ...
  • نیما یوشیج. (1364). مجموعۀ آثار نیمایوشیج (دفتر اول شعر). به ...
  • وحیدیان کامیار، تقی. (1389). فرهنگ اوزان شعر فارسی، فرهنگ اوزان ...
  • نمایش کامل مراجع