مفهوم‌شناسی آز در حماسه‌های پس از شاهنامه با تأکید‌بر کوش‌نامه و فرامرزنامه

آز یکی از مفاهیم حکمت عملی است که در پندار و گفتار و کنش آدمیان آشکار می‌شود. این مفهوم در ادبیات کلاسیک ایران در انواع و قالب‌های مختلف ادبی به شکل‌های روایی و غیرروایی بازنمایی شده است. شعر حماسی ایران به سبب ساختار روایی و توجه به کنش قهرمانان و ضدقهرمانان، با دقت بیشتری این مفهوم را نشان داده است. دربارۀ بازتاب مفهوم آز در ادبیات حماسی، بیشترین توجه پژوهشگران به شاهنامه بوده است و به حماسه‌های پس از شاهنامه توجه ویژه‌ای نداشته‌اند. ازاین‌رو در این جستار سعی می‌شود با روش توصیف و تحلیل، خاستگاه مفهوم آز و چگونگی بازنمایی آن در ساختار رواییِ دو منظومۀ پهلوانی پس از شاهنامه (کوش‌نامه و فرامرزنامه) در سه حوزۀ مفهوم‌شناسی و شیوۀ بیان و کنش‌مندی قهرمانان و ضدقهرمانان تبیین شود. مضمون آز در هر دو منظومه جلوه‌گری دارد؛ اما در کوش‌نامه از آغاز تا فرجام، مضمونی حاکم است و در فرامرزنامه نسبت‌به کوش‌نامه، حضور کم‌رنگ‌تری در جهان روایت دارد. پیوند حکمت خسروانی و اسلامی در تبیین مفهوم آز در هر دو منظومه کاملاً نمایان است. گویندگان سخن دربارۀ آز و آزمندی در هر دو منظومه به راویان و قهرمانان تقسیم می‌شوند.

کلیدواژه ها:

رباعیات عمر خیام نیشابوری ، سبک‌شناسی ، دستور زبان فارسی ، فعل