فضل تقدّم با کیست؟ صفی‌علی‌شاه اصفهانی یا عمّان سامانی

مثنوی گنجینة‌الاسرار، اثر ماندگار عمّان سامانی یکی از شاهکارهای ادب عرفانی در حوزة ادبیات عاشورایی است. این مثنوی گران‌سنگ، در بیش از 800 بیت و در بحر رمل مسدّس محذوف با نگاهی عرفانی به حوادث کربلا به رشتة نظم کشیده شده است که در این زمینه از شهرت و اعتبار خاصّی برخوردار شده است. از طرفی دیگر، مثنوی زبدة‌الاسرار صفی‌علی‌شاه اصفهانی نیز با همین درون‌مایه و در همین وزن در بیش از 4500 بیت، اندکی پیش از گنجینة‌الاسرار عمّان سامانی سروده شده است. با توجه به تقدّم زمانی سرایش زبدةالاسرار نسبت به گنجینة‌الاسرار و تقدّم ارزشمندی و ماندگاری گنجینة‌الاسرار بر همه آثار عرفانی عاشورایی خلق شده پیش و پس از خود؛ این مقاله کوشیده است تا با مقایسة نگاه عرفانی و اندیشه این دو شاعر هم روزگار به موضوع واحد، این نتیجه را اثبات نماید که عمّان سامانی در خلق اثر ماندگار و بی‌نظیر خویش تحت تأثیر و تقلید زبدةالاسرار صفی‌علی‌شاه بوده است و در بیان هر یک از شخصیت های عاشورایی، کلیّت مفهوم را از صفی‌علی‌شاه وام گرفته و با زبانی تازه‌تر آن را پرورانده و در نهایت ایجاز و در قالب واژگانی که رنگ و بوی مرثیه دارند، آن را بازگفته است. هم‌چنین این مقاله این نکته را با آوردن شواهد نشان ‌می‌دهد که عمّان سامانی ضمن روایت هر شخصیّت، عیناً به نقل موضوع، بیت، یا اندیشه‌های عرفانی مطرح شده در زبدةالاسرار پرداخته از اشعار و اندیشه صفی‌علی‌شاه، هم در لفظ و هم در معنی بهره فراوان جسته است.

کلیدواژه ها:

عمّان سامانی ، صفی‌علی‌شاه اصفهانی ، تأثیرپذیری ، زبان عرفانی ، زبدةالاسرار ، گنجینة‌الاسرار