فراسوی دوگانه غرب گرایی و خرافه گرایی دینی: سیدجمال الدین اسدآبادی و جستجوی راهی سوم بر پایه رنسانس اسلامی

این مقاله با رویکردی تاریخی تحلیلی به بازخوانی آراء سیدجمال الدین اسدآبادی پیرامون رابطه مسلمانان با غرب می پردازد و در صدد است تا در پرتو زندگی، شخصیت و آثار او از یک سو و بستر تاریخی قرن نوزدهم م/ ۱۳ ه ق از سوی دیگر، درک او از غرب، فهم او از اسلام و راهی که او برای برون رفت از دوگانه غربگرایی و خرافه گرایی پیشنهاد می داد را صورت بندی کند. مقاله بدین ترتیب در سه محور بهم پیوسته، بحث هایی از درک سید از ساحت های دوگانه غرب مدرن، نقد او به خرافات و واهیات دینی و ضرورت گشودن راه سومی بین دو بیراهه از خودبیگانگی فرهنگی و عقب ماندگی تاریخی. ارائه می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که سید اسلام را به مثابه دینی رهایی بخش تلقی می کرد اما در همان حال از بحران مشروعیت اسلام نیزسخن می گفت. سید با دو ساحت تمدن غرب آشنا بود. او همزمان هم به نقد استعماروهجوم خارجی می پرداخت و هم ستایشگر فن آوری ودانش غربیان بود. بی آنکه در این مسیر، اقتباس بی چون و چرای دستاوردهای تمدن مدرن غربی را راه حل بداند. او در بحران ناشی از مواجهه خرافه گرایی دینی و غربگرایی متوهمانه، در صدد احیا و بازسازی اسلام بر آمد. از روح فلسفی سخن گفت و تنزل هر ملت و امتی را در وهله اول به فقدان این روح فلسفی و یا نقص در آن نسبت داد. دستاوردهای پژوهش بر این نکته صحه می گذارد که در نگاه سید اسلام نیازمند اصلاح اساسی بود. این اصلاح بایستی از طریق روح فلسفی ای صورت می گرفت که در جوامع اسلامی افول یافته بود. بدین ترتیب سیدجمال الدین اسدآبادی در صدد گشودن راهی سوم در فراسوی دوگانه غرب گرایی و خرافه گرایی دینیبر می آید که بررسی اهمیت آن برای دنیای پر تنش معاصر یکی از اهداف اصلی این مقاله است.

کلیدواژه ها:

سیدجمال الدین اسدآبادی ، غرب گرایی ، خرافه گرایی ، تجدد سنت ، روح فلسفی