رهیافتی در بن‌مایه‌های ژانر حماسه در شعر قعقاع بن عمرو تمیمی

        ادبیات عربی هیچ‌گاه از حماسه به معنای یک ژانر ادبی مستقل با قواعد و هنجارهای مشخص، برخوردار نبوده است؛ اما گاه به اشعار و آثاری برمی‌خوریم که از مضامین و مؤلفه­های حماسی برخوردار است. این اشعار بیشتر به‌صورت چکامه­های بلندی هستند که مضمون حماسی در بخش­هایی از این چکامه­ها - به‌ویژه زمانی که به فخر می­پردازند- دیده می­شود. در سروده­های شاعران شعر فتوحات در صدر اسلام، گاه با چکامه­ها و قطعه­هایی برخورد می­کنیم که مؤلفه­های حماسی در سراسر آن حضور چشمگیری دارد؛ ازجمله شاعران این سبک قعقاع بن عمرو تمیمی را می­توان نام برد. اشعار او علی­رغم اندک بودن و پراکندگی برای شناخت پاره­ای از مهم‌ترین مؤلفه­های شعر حماسی عربی کارساز است. موضوع برخورداری شعر عربی از حماسه از موضوعات مهم و چالش­برانگیز در پژوهش­های معاصر است. این پژوهش، ضمن تأیید فقدان اثر بلند حماسی در ادبیات عربی، باهدف اثبات پاره­ای مضامین و بن­مایه­های حماسی و حکایت‌های دراماتیک و پهلوانی در شعر عربی سامان‌یافته است. ازاین‌رو پژوهش حاضر کوشیده با روش توصیفی تحلیلی، سه شاخصۀ مهم ژانر حماسه را در اشعار قعقاع بن عمرو تمیمی، شاعر و مبارز عرب در زمان فتوحات اسلامی، تبیین و تحلیل نماید. نتیجه پژوهش نشان داد که شماری از اشعار حماسی قعقاع از مهم­ترین سازه­های حماسی نظیر: جنگ و رزم ­آوری، قهرمان با تمام ویژگی­های حماسی آن و سبک پرطنین حماسی، برخوردار است؛ اما  به دلیل رشد در محیطی واقع­گرا و اسلامی از خصایص حماسه­های اسطوره­ای مانند طلسم و جادو، اخترشناسی، وجود جانوران عجیب و اجنّه و پریان و عنصر پیشگویی بی­ بهره است.

کلیدواژه ها:

ژانر حماسه ، شعر فتوحات ، شعر رزمی ، قعقاع بن عمرو تمیمی