نسبت میان حاکمیت الهی و حق حاکمیت انسان در پذیرش یا عدم‌پذیرش اراده‌ی تشریعی خداوند

یکی از مبانی مهم مردم‌سالاری اسلامی، مقوله‌ی حق حاکمیت انسان و حق تعیین سرنوشت اوست. مساله‌ی اصلی پژوهش این است که آیا حق حاکمیت و تعیین سرنوشت انسان در منظومه‌ی معارف اسلامی این اجازه را به افراد می‌دهد تا خارج از چارچوب اراده‌ی الهی و مستند به حق خود، تشکیل حاکمیت دهند؟ بررسی این مساله با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از تحلیل مفهوم حق نشان می‌دهد که در نظام حقوقی اسلام، حق، لزوماً در جهت فعلیت‌دادن به استعدادهای موجود صاحب حق پدیدار می‌شود و منشأ آن نیز اراده‌ی الهی است. لذا هیچ حقی، از جمله حق تعیین سرنوشت، نمی‌تواند با غایت استکمالی عالم معارض باشد. به‌عبارت‌دیگر، استیفای حق تعیین سرنوشت نمی‌تواند نتیجه‌ای هم‌چون عدم پذیرش اراده‌ی الهی و مقررات شریعت را موجب شود. حق حاکمیت انسان ذیل آزادی تشریعی او معنا پیدا می‌کند نه آزادی تکوینی. اگرچه انسان‌ها تکویناً آزاد و مختارند تا برای زندگی اجتماعی خود هر جهتی را انتخاب کنند، ولی تشریعاً چنین حقی ندارند. 

کلیدواژه ها:

حق حاکمیت ، آزادی تکوینی ، آزادی تشریعی ، علت غایی ، حقِ بر خطا بودن