چالش های آموزش مجازی: فرصت یا تهدید

امروزه فناوری اطلاعات با همه تحولات و تأثیراتش در تمام زمینه ها، به عنوان یکی از ضروری ترین ابزارها در صحنه آموزش محسوب میشود که با کمک آن و با توجه به نیازهای روزافزون مردم به آموزش، عدم دسترسی کافی به مراکز آموزشی، کمبود امکانات اقتصادی، فقدان آموزشگران مجرب و هزینه های زیادی که صرف آموزش میشود، متخصصان را برآن داشت که روشهای جدیدی برای آموزش ابداع کنند . با توجه به پیشرفت روز افزون جوامع، نظامهای آموزشی و فعالیتهای حاکم برآن به طور مداوم دست خوش تغییر و تحول بوده است. با پیچیده شدن دانش پزشکی و به موازات آن با پیشرفت علوم و فنون و تکنولوژی، نیازهای بیماران نیز پیچیده میشود. به این دلیل مسئولیت مدرسان علوم پزشکی نسبت به گذشته پیچیده تر و سنگین تر شده است. دیگر نمیتوان دانشجویان علوم پزشکی را با روشهای مرسوم به سوی یک تحول پیشرفته هدایت کرد. در این راستا، آموزش دانشجویان پرستاری نیز نیازمند تحول اساسی است، تا با به کارگیری روشهای نوین آموزشی قدرت تصمیم گیری این دانشجوها را ارتقاء داده و با تقویت یادگیری دانشجومدار، باعث پرورش دانشجویان و متفکرانی خلاق شد. از سوی دیگر این دانشجویان برای عملکردهای پیچیده پرستاری امروزی آمادگی لازم را کسب خواهند نمود. در نظام آموزش ایران، اجرای آموزش مجازی دانشگاه ی با تلاش هر دو بخش دولتی و خصوصی به طور رسمی در سال 1380شمسی آغاز شد. از روشهای نوین یادگیری، سخنرانی آنلاین است که به ارائه محتوای درسی در قالب اسلاید یا فیلم میپردازد.. سخنرانی آنلاین به عنوان یکی از تکنیکهای برتر آموزشی مطرح میباشد و می تواند منجر به یادگیری در سطوح بالا گردد. این روش وجود دانشجویان و اساتید را از محدودیتهای زمانی و مکانی سخنرانی مرسوم رها میسازد . گزارشات زیادی مبنی بر موفقیت آمیز بودن این روش نسبت به سخنرانی مرسوم ارائه شده است. با این وجود بهبود در اثر بخشی این روش به عنوان یک ضرورت تبدیل شده است.وجود عواملی مانند شیوع بیماری، فاصله و سایر عوامل میتوانند دسترسی فراگیران به آموزش را محدود کند که برای حل آن آموزش ترکیبی ایجاد شده است. این نوع یادگیری از جمله دیگر روشهای نوین تدریس است که میتوان گفت ترکیبی از روش سخنرانی و آموزش برخط یا غیربرخط میباشد. با این حال در این روش آموزشی محققان نتوانستند یک تعریف جامع از آن گزارش دهند زیرا به عنوان روشی در نظر گرفته میشود که به کاربرد آن و یا به شرایط پیرامون کاربرد آن بستگی دارد. ترکیبی از روشهای مناسب آموزش و یادگیری با فناوری یا منابع آنلاین که برای تحقق بخشیدن به اهداف آموزشی باشد میتواند به عنوان آموزش ترکیبی توصیف شود. با این وجود اکنون تعریف یادگیری ترکیبی گسترش یافته و شامل ترکیبی از مطالعه غیر برخط فیلمها با جلسات همزمان آنلاین با گروه کلاسی است. مسئله قابل تأمل اینجا است که تقابل شیوه سنتی آموزش با روش آموزش مجازی موجب تغییر پیامدهای آموزشی در یادگیرندگان شده است. فرهنگ تازه یادگیری بدون حضور استاد، به راحتی نمیتواند جای خود را بیابد و در نتیجه محیط جدید آموزش و یادگیری را با چالشهایی همراه می سازد. آموزش مجازی نمیتواند تضمین بروز ایده های خلاق، کیفیت اطلاعات، اشراف کاربران بر تمامی واقعیتها و امکان زندگی آکنده از معنا را برای یادگیرندگان فراهم کند. استاد در کلاس مجازی هر گز نمیتواند متوجه شود که دانشجویان حاضر در کلاس، جذب درس شده اند یا خیر. استاد هرگز نمیتواند میزان درگیری دانشجو را در درس متوجه شود و ایده های نوظهور و خلاقانه او را تخمین زده و هدایت کند. بنابراین بهنظر میرسد درباره آثار آموزشی و تربیتی دانشگاه مجازی میبایست قدری با تأمل نگریست. همچنین مشکلاتی نظیر نبود زمینه خلاقیت و طرح ایده های نو، ضعف دانش درباره فناوری، نبود عوامل انگیزشی و ضعف فرهنگ سازمانی از موانع تجربه آموزشی استادان در دانشگاه های مجازی است. پنج مورد اصلی عدم گفتگوهای عمیق برخط، فقدان بروزایده های بالبداهه و خلاق، نبود درک دیگران و درک شدن از سوی دیگران، عدم شناخت دیگران و در نهایت، فقدان آموختن و الگو گرفتن برای رفتار و یادگیری در آموزش مجازی به عنوان تهدید مطرح میگردد.آموزشهای مجازی در دانشگاه ها علی الخصوص در دوران پاندمی کووید 19منجر به تحول »شاکله آموزش« شده است و برخی دغدغه های تازه در زمینه فرآیند تعلیم و تربیت دانشجویان در فضای مجازی را رقم زده است. آموزش مجازی نمیتواند زمینه های رشد تربیتی و شخصیتی را برای دانشجویان فراهم کند. ضعف پرورش همه جانبه شخصیت دانشجو از معایب آموزش مجازی است و فضای مجازی به علت ضعف ارتباط استاد-دانشجو و روش تدریس محض سخنرانیمحور، موجب رشد همه جانبه شخصیت یادگیرندگان نمیشود. در درسهای برخط، درگیری بیشتری میان دانشجو و محتوا صورت میگیرد، اما احساس خطرپذیری و پذیرش تأیید یا انتقاد دیگران، که محرک تفکر خلاق و نوآور در فرد است، تا حد زیادی کم میشود. این فضای جدید، ارتباط آموزشی دانشجو با استاد را در هر زمان و مکان فراهم ساخته است. به منظور ایجاد زمینه نوآوری و خلاقیت در آموزشهای مجازی، بهتر است استاد مجازی بر یادگیری از طریق حل مسئله و استقبال از راهحلهای تازه تأکید داشته باشد و تلاش نماید فقدان ارتباط چهره به چهره را با ارائه فعالیتهای یادگیری پویا و تعاملی جبران نماید. استاد باید تواناییهای مختلف دانشجویان مجازی را با زندگی در کلاس درس مجازی در هم آمیزد. همانطور که میدانید کووید19 تأثیر جدی بر دانشجویان ، مربیان و سازمان های آموزشی در سراسر جهان گذاشته است. که موجب تغییر در فرایندهای آموزشی در سراسر جهان شده است. به نظر ضروری میرسد که به روشهای نوین همچون آموزش الکترونیکی بهخصوص در این دوران پاندمی کووید 19 و پسا کرونا باید بیشتر روی آورد. عدم محدودیت زمانی و مکانی و آموزش مستقل و منفرد، از مزایای مهم آن به شمار می آید. با این وجود روش آموزش الکترونیک هم معایب و مشکلات خاص خود را دارد . مشکلاتی چون عدم تعاملات انسانی، عاطفی و ارتباطات چهره به چهره و فقدان مهارتهای ارتباطی.آموزش مجازی دارای مزایا و فواید زیادی نیز برای دانش پذیران است که در ذیل به آنها اشاره می شود :عدم نیاز به حضور فیزیکی و رفت و آمد، هزینه به نسبت کمتر، تنظیم سرعت یادگیری، آموزش محتوای مورد نیاز، جذابیت بصری و شنیداری، به روز بودن محتوا، افزایش کیفیت یادگیری، رعایت عدالت آموزشی، استفاده از اساتید در مکان های مختلف، مطالعه مجدد و چندباره، استفاده از جدیدترین متدهای آموزش، امکان استفاده از محتوا در حین سفر و کار، استفاده از بهترین اساتید و امکان یادگیری ضمن کار.