اثر تغییر کاربری اراضی و خشک‌سالی بر رواناب حوضه‌ی زاگرس مرکزی (مطالعه‌ی موردی: حوضه‌ی تویسرکان)

تغییر کاربری اراضی در آبخیزداری یک از عوامل مؤثر هیدرولوژیکی در تغییر رواناب سطحی و روش‌های مدیریت منابع آب است. هدف از این تحقیق، بررسی تأثیر کاربری اراضی و خشک‌سالی بر رواناب حوضه‌ی آبخیز تویسرکان همدان در زاگرس مرکزی در سه دوره‌ی زمانی 1370، 1382 و 1394 (دوره‌ی 25‌ ساله) با استفاده از مدل‌سازی هیدرولوژیک رابطه‌ی بارش-رواناب (IHACRES) است. برای تهیه و بررسی نقشه‌ی‌ کاربری اراضی از داده‌های رقومی سنجنده‌های TM و ETM+ و نرم‌افزار Arc Gis 9,3 و نیز برای محاسبه‌ی خشک‌سالی از شاخص‌SPI  ‌با مدل‌DIP ‌ و از دوره‌ی زمانی سالانه به‌عنوان یک سیکل متداول هیدرولوژیک استفاده شد. نتایج ‌بررسی شاخص خشک‌سالی 3 و 12 ماهه در دوره‌ی 25 ساله‌ نشان داد که بیش‌تر سال‌ها در سه طبقه‌ی مرطوب ملایم، خشک‌سالی ملایم و بسیار شدید قرار می‌گیرد و دارای نوسانات شدید هیدرولوژی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش‌ترین تغییر کاربری اراضی در بازه‌ی‌ زمانی 25 ساله در عرصه‌های منابع طبیعی به‌ویژه در مراتع، تحت ‌تأثیر پدیده‌ی خشک‌سالی ‌رخ داده‌ و کاهش این عرصه همراه با نوسانات خشک‌سالی در طول زمان باعث افزایش حجم رواناب شده است. نتایج حاصل از واسنجی رواناب شبیه‌سازی در مدل بارش و رواناب،‌ بیانگر کارایی قابل‌قبول مدل بوده و بررسی هیدروگراف حوضه‌ ‌در سه مقطع زمانی 1370، 1382 و 1394 (دوره‌ی 25 ساله) نشان می‌دهد که رواناب در حوضه‌‌ دارای ‌روند افزایشی است که علت آن خشک‌سالی نه‌چندان محسوس، تغییر کاربری اراضی قابل‌توجه و افزایش بارندگی در برخی سال‌ها است؛ لذا پیشنهاد می‌شود به‌منظور مدیریت منابع آب‌وخاک، طرح جامع‌ کنترل و جلوگیری‌ از تغییر کاربری اراضی و آمایش‌ سرزمین در حوضه‌ی آبخیز تهیه گردد.

کلیدواژه ها:

Land Use ، Hydrograph ، SPI ، Rainfall and Runoff Model. ، کاربری اراضی ، هیدروگراف ، SPI ، مدل بارش و رواناب.