منشأیابی رسوبات کلوتک‌های دلتای قدیمی رودخانه‌ی هیرمند

کلوتک‌ها یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان هستند. این عوارض در ایران دارای گسترش و تنوع زیادی بوده که حاصل فرسایش رسوبات رودخانه‌ای و دریاچه‌ای دوران چهارم زمین‌شناسی می‌باشند. بخش وسیعی از گسترش کلوتک‌ها در شرق و جنوب شرق کشور بوده که دارای ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی هستند. در این میان، وجود کلوتک‌ها واقع در پلایای هامون سیستان توسعه‌ی چشم‌گیری داشته است. منطقه‌ی موردمطالعه، قسمتی از کلوتک‌های این محدوده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و منشأیابی رسوبات نهشته‌شده‌ی دلتای قدیمی رودخانه‌ی هیرمند بوده که محدوده‌ی اصلی گسترش کلوتک‌ها بوده است. در این رابطه پنج نمونه‌ رسوب، به‌صورت مشخص از منطقه‌ی موردمطالعه برداشت شده و با استفاده از روش‌های تجزیه‌وتحلیل آزمایشگاهی XRD و XRF موردبررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد رسوباتی چون کوارتز، آلومینیوم، کلسیم و دیگر رسوبات تبخیری، بیش‌ترین درصد تشکیل‌دهنده‌ی کلوتک‌ها را دارا می‌باشند. همچنین با توجه به عناصر به‌دست‌آمده از آزمایش‌های انجام‌گرفته و بررسی نقشه‌های زمین‌شناسی در ایران و افغانستان می‌توان گفت این رسوبات هم دارای منشأ داخلی و هم دارای منشأ خارجی هستند. سازندهای فرسایش‌یافته و رسوب‌گذاری‌شده‌ی فلیش شرق ایران در منطقه، منشأ داخلی رسوبات را تأیید و وجود کوارتز، آلومینیم، کلسیت، دولومیت، مسکوویت، آلبیت و سایر کانی‌ها و عناصر دیگر نیز نشان از خارجی بودن منشأ این رسوبات بوده که توسط رودخانه‌ی هیرمند انتقال یافته و در پلایای هامون رسوب‌گذاری شده است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، رسوبات دلتای قدیمی رودخانه‌ی هیرمند به دلیل خصوصیات خاک‌شناسی و عوامل اقلیمی، بهترین شرایط را برای فرسایش و تشکیل کلوتک‌ها در این منطقه فراهم کرده است.

کلیدواژه ها:

kaloutak ، Sistan playa ، Hirmand River ، کلوتک ، پلایای سیستان ، رودخانه‌ی هیرمند ، XRD ، XRF.