همگن‌بندی حوزه‌های آبخیز با رهیافت تلفیقی سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل‌های آماری چند متغیره، مطالعه موردی:حوزه‌ آبخیز‌ کارون

درک روابط پیچیده و نحوه تأثیر متغیرهای متعدد طبیعی و انسانی در یک حوزه آبخیز به ‌سادگی امکان‌پذیر نیست. در چنین شرایطی تلفیق تحلیل‌های آماری چند متغیره و تحلیل‌های مکانی سبب استخراج اطلاعاتی مفید و قابل ‌درک از یک مجموعه داده پیچیده می‌شوند. در این پژوهش، اطلاعات شش گروه از داده‌های توپوگرافی، اقلیمی، خاک، آب، اقتصادی-اجتماعی و داده‎های ماهواره‎ای حوزه آبخیز کارون با تلفیق سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل‌های آماری چند متغیره مورد مطالعه قرار گرفت. با استفاده از تحلیل عاملی، شش عامل اصلی که در مجموع 83.270 درصد واریانس داده‌ها را پوشش می‌دهند، شناسایی شد. سپس با ورود این شش عامل در تحلیل خوشه‌ای، ابتدا تعداد بهینه خوشه‌های نهفته در داده‌ها شناسایی و از روش خوشه‌بندی k- میانگین، حوزه آبخیز کارون به 16 ناحیه همگن تقسیم‌بندی شد و از تحلیل تشخیصی نیز برای اعتبارسنجی خوشه‌بندی استفاده شد. دو خوشه 7 و 12 با فاصله اقلیدسی 8.471 بین مراکز دو خوشه به‌عنوان متفاوت‌ترین خوشه‌ها و دو خوشه 14 و 6 با فاصله اقلیدوسی 1.561 به‌عنوان شبیه‌ترین خوشه‌ها، طبقه‌بندی شدند. آزمون مقایسه میانگین 16 منطقه همگن، نشان داد که در مواردی دو منطقه از نظر اقلیمی و توپوگرافی شرایط یکسانی دارند، اما متغیرهای اقتصادی-اجتماعی سبب تمایز آن‌ها می‌شود. جداسازی مناطق همگن سبب فراهم ‌شدن امکان مقایسه و شناسایی مناطق مشابه به‌عنوان واحدهای کاری و اولویت‌بندی آن‌ها برای انجام طرح‌های مطالعاتی و اجرایی مقابله با پدیده‌های مخربی از جمله بیابان‌زایی، فرسایش خاک، خشک‌سالی و سیل می‌شود.

کلیدواژه ها:

آبخیزداری ، بیابان‌زایی ، تحلیل خوشه‌ای ، تحلیل عاملی ، تخریب سرزمین