بررسی شگرد ترکیبی کنایۀ ایهامی در غزل های حافظ (دقیقه ای در رمزگشایی عوام فهم و خواص پسندی شعر حافظ)

یکی از ویژگی­ های ممتاز و قابلیّت ­های برجستۀ غزل ­های چندضلعی حافظ، عوام­ فهم و خواص پسند بودن آن ­ها است و این ­که از دیر زمانی است مورد پسند همۀ طبقات فکری واقع شده ­­اند. در واقع، خواجه غزل ­هایش را به­گونه ­ای می­سروده که همۀ اقشار بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. راز و رمز این همه ­فهم بودن در بیان و بلاغت خاص و منحصر به ‌فرد شاعر نهفته است؛ یکی از آن رموز ویژه، بهره­ گیری خواجه از شگرد ترکیبی «کنایۀ ایهامی» است که از ادغام دو شگرد بلاغی، یکی از محدودۀ دانش بیان (کنایه) و دیگری از قلمرو دانش بدیع (ایهام) حاصل می­شود. کنایۀ موجود در این شگرد به آن بعدی عامه ­­فهم می­دهد و در ادامه، به واسطۀ حضور صناعت ایهام و به‌تبع، خاصیّت دوبعدی بودن و قابلیّت تکثیر مفهوم و مضمون و بالطبع توالد و زایش نگاره­ هایی مستقل از یکدیگر سبب خواص­پسند شدن آن می­شود. این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه ­ای نوشته شده است، به معرّفی دوباره و بررسی شگرد آمیغی «کنایۀ ایهامی» و تأثیر آن بر ساختمان غزل ­های حافظ می­پردازد. نتیجۀ جستار، نشان ­دهندۀ وفور و حضور این شگرد ترکیبی در بدنۀ تصویرهای شعر حافظ است و نیز این­که خواجه توانسته با پیوند دو عنصر ادبی منفرد، از کنایه­ هایی معمولی و عامه­فهم، تصویرهایی دوگانه و ایهامی بیافریند. 

کلیدواژه ها:

شگردهای منفرد ، شگردهای ترکیبی ، کنایه ، ایهام ، کنایۀ ایهامی