بازآفرینی صورت و ساختار نقاشی ایرانی در رمان نام من سرخ

این مقاله با هدف مطالعه چگونگی بازآفرینی ساختار نقاشی‌های ایرانی در رمان نام من سرخ و شناخت گستره تاثیرگذاری هنر و فرهنگ ایرانی بر هنر و ادبیات کشورهای همجوار ایران، به مطالعه نحوه و میزان تاثیرپذیری ساختار و روایت این رمان از نگارگری ایرانی می‌پردازد. این رمان -که نوشته اورهان پاموک، نویسنده ترکیه‌ای برنده نوبل ادبیات است- به شرح روایتی از نقاشان عثمانی می‌پردازد که در دربار سلطان عثمانی مشغول به کار بر روی نسخه‌ای مصور هستند. این روایت در بطن خود به چگونگی شکل‌گیری نسخه‌های مصور، روابط میان نقاشان و جهان دربرگیرنده این هنر می‌پردازد. بررسی ساختار رمان، به‌روشنی، نشان می‌دهد که، نگارگری ایرانی پایه اصلی روایت این رمان را شکل می‌دهد؛ به گونه‌ای که در چارچوب روایتی این رمان ارجاعات متعددی از نام شخصیت‌ها گرفته تا رجوع به تاریخ و مبانی زیبایی‌شناسی نگارگری ایرانی دیده می‌شود. از آن‌جاکه اغلب پیش‌متن‌های مورد استفاده در این رمان بصری هستند، در بهترین شکل، ساختار رمان را می‌توان از طریق اکفراسیس مورد مطالعه و تطبیق قرار داد. اکفراسیس به رابطه  میان کلمه و تصویر دلالت دارد و در واقع، به توصیف ادبی یک اثر هنری می‌پردازد. در این مقاله، برآنیم تا بدانیم صورت و ساختار نقاشی ایرانی چگونه در رمان نام من سرخ اورهان پاموک بازآفرینی شده است؟ بدین‌منظور، از روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات نیز از شیوه‌های کتابخانه‌ای استفاده شده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که، پاموک پیش‌متن‌های تصویری نقاشی ایرانی را هم از طریق اکفراسیس عینی و هم از راه اکفراسیس ذهنی در کار خود وارد کرده است. در این پژوهش، موارد متعددی از اکفراسیس‌های عینی را -که نویسنده در رمان خود به توصیف آن‌ها پرداخته است- بازشناسایی و تبیین می‌کنیم؛ در این‌جا، با آوردن تصاویر این مجالس، چگونگی کشیده شدن این تصاویر به ساحت کلمه را از زبان پاموک خواهیم دید. سپس، به سراغ مواردی می‌رویم که بازآفرینی‌های ذهنی پاموک از نقاشی‌های ایرانی در موقعیت‌های داستانی این رمان را نشان می‌دهند. ویژگی‌های محرز مکتب هرات در توصیفات صحنه‌های متعددی از رمان ارجاعات روشنی به مجالس نقاشی ایرانی دارد. تطبیق بخش‌هایی از این رمان با تصاویری که به آن‌ها ارجاع دارد، بر بینامتنیت و درهم‌تنیدگی صوری و ساختاری رمان نام من سرخ با نقاشی ایرانی صحه می‌گذارد.

کلیدواژه ها:

نقاشی ایرانی ، نقاشی تیموری ، مکتب هرات ، اورهان پاموک ، نام من سرخ ، اکفراسیس