بررسی مناسبات قدرت و ایدئولوژی در رمان «بیروت 75» بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

قدرت و ایدئولوژی دو مفهوم کلیدی در رویکرد گفتمان انتقادی هستند که با هدف حفظ یا تغییر روابط اجتماعی به کلام معنا می‌بخشند. ایدئولوژی به مثابۀ مجموعه‌ای از باورها است که نقش تعیین کننده‌ای در مناسبات قدرت دارد و از منظر گفتمان انتقادی، ابزار برقراری روابط نابرابر قدرت در جامعه است و به آن مشروعیت می‌بخشد. سودمندی بررسی مناسبات قدرت و ایدئولوزی در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی در این است که تحلیل‌گر تلاش می‌کند تا سازوکار نابرابری اجتماعی نهفته در لایه‌های زیرین گفتمان را کشف کند. رمان «بیروت 75» نوشتۀ غادة السمان نمونۀ یک رمان با لایه‌های فراوانی است که نویسنده فاصلۀ طبقاتی، توزیع ناعادلانۀ قدرت و ایدئولوژی اقتدارطلب را به انتقاد می‌گیرد. هدف از این پژوهش، بررسی عدم توازن قدرت در بافت‌های موقعیتی و واکاوی ایدئولوژی نهفته در گفتمان‌ است. نتایج نشان می دهد که برخی از ویژگی‌های زبانی مانند واژگان، قید‌های حالت، زمان، و تشبیه نقش مؤثری در برجسته‌سازی نابرابری توزیع قدرت و تثبیت تقابل طرفین گفتمان دارد. گفتمان دو بافت موقعیتی دارد که از لحاظ سطح طبقه اجتماعی، فرهنگی، و نوع جهان‌بینی متفاوت هستند، گفتمان با تکیه بر ایدئولوژی اقتدار‌طلب روابط اجتماعی را با هدف رسیدن به منفعت شخصی و با شعار خدمت در مقابل خدمت پایه‌گذاری می‌کند؛ از سوی دیگر ایدئولوژی و ارزش‌های آزادی‌خواهانه سنت‌های پوچ و جامعۀ زن‌ستیز را نمایش می‌دهد و بیانگر تلاشی نافرجام برای آزادی است که در چارچوب ثروت، شهرت، و قدرت تعریف می‌شود. این تقابل، نابرابری قدرت، و تبعیض جنسیتی، از بیروت سرزمینی خشن می‌سازد که در کلام شخصیت‌ها انعکاس می‌یابد.

کلیدواژه ها:

گفتمان انتقادی ، ایدئولوژی ، قدرت ، بیروت 75 ، غادة السمان