زمینه‌های بحران ارزاق عمومی (غله) توسط بریتانیا در ایران و مدیریت بر آن در ﻧﻴﻤﮥ غربی کشور سال‌های 1296و1297ش/1917و1918م

ایرانیان در طول تاریخ، به طور متناوب با قحطی و بحران ارزاق روبه‌رو بوده‌اند. در طول سالیان متمادی، عوامل متعددی بر بحران ارزاق تأثیر گذاشته است که در نگرشی کلی می‌توان این عوامل را به دو دسته عوامل طبیعی و عوامل انسانی تقسیم کرد که عامل انسانی در دو دسته داخلی و خارجی جای می‌گیرد. وضعیت شبه‌استعماری و سیاست اقتصادی خاصی که روسیه و به‌ویژه بریتانیا از ابتدای دوره قاجاریه بر ایران تحمیل کردند، کمبود ارزاق و گرانی و قحطی را تشدید کرد. تداوم چنین وضعی به بحران ارزاق و قحطی عمومی در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه منجر شد و هزاران نفر جان خود را از دست دادند. سیاست‌های اقتصادیِ انگلستان که پیش از جنگ جهانی اول با بستن قراردادهایی در ایران به اجرا درآمده بود، در اواخر جنگ جهانی اول بر وخامتِ اقتصادی و بحران ارزاق عمومی افزود. در اسناد، ارزاق عمومی بیشتر با عناوین غله و نان آمده است. در این ایام، بریتانیا بیشترین حضور نظامی را در ایران داشت و در بحران، نقش مستقیم و غیرمستقیم ایفا کرد. در این جستار با روشی تحلیلی‌توصیفی و با تأکید بر اسناد، تلاش شده است به این پرسش‌ها پاسخ داده شود که زمینه‌های بروز بحران ارزاق توسط بریتانیا چه بود و این بحران را چه نیروهایی مدیریت می‌کردند. فرض ما بر این مبنا استوار است که قراردادهایی همچون میرجوار، نفت، 1907 و 1915 زﻣﻴﻨﮥ بحران ارزاق توسط بریتانیا را در ایران فراهم کرد. بر این اساس انگلیسی‌ها با کمک نیروهای مختلفی همچون کنسول بریتانیا، بانک شاهنشاهی، پودراتچی‌ها و تعامل با برخی از ملاکانِ حاکم و تجار موجب پیاده‌شدن مقدمۀ واجب سیاستشان، یعنی تهیۀ ارزاق برای نیروهای نظامی خود شدند. به این ترتیب باید گفت بریتانیا برای تأمین منافع خود، در مدیریت بحران ارزاق نقش مهمی داشت.

کلیدواژه ها:

بحران ارزاق ، بریتانیا ، ‌غله ، قحطی