اشعار تی.‌ اس. الیوت در زبان فارسی: بررسی موردی ترجمه کهن‌الگوها در شعر سرزمینِ بی‌حاصل

مقالة حاضر بر آن است که ترجمه‌های فارسیِ بخش چهارم شعرِ سرزمینِ بی‌حاصل اثر تی.‌ اس. الیوت را با به‌کارگیری مبانی نظریة جهانی‌های ترجمه و با توجه ویژه به مفهوم «ناخودآگاه جمعی» بررسی و مقایسه کند. منابع فراوانی در باب تعاریف، انواع و کارکردهای مفهوم کهن‌الگو در دسترس است، اما بررسی بازنمایی کهن‌الگوها در آثار ادبی از منظر ترجمه‌پژوهی تلاشی نو به‌شمار می‌رود. با توجه به اینکه کهن‌الگوها مفاهیمی جهان‌شمول و ثابت هستند، ابراز آن‌ها در زبان‌های مختلف به شیوه‌ای تا حدی یکسان صورت پذیرفته است. از سوی دیگر، کاربست نظریة جهانی‌های ترجمه در بررسی معادل‌گزینی کهن‌الگوها در ترجمه‌های گوناگون فارسی نشان می‌دهد ترجمة این بخش از شعر در مقایسه با دیگر بخش‌ها کمتر چالش‌برانگیز بوده است. بسامد بالای کهن‌الگوها در بخش چهارم شعر سرزمینِ بی‌حاصل با عنوان «مرگ در آب»، باعث شده ترجمه‌های فارسیِ صورت‌گرفته از این بخش، در مقایسه با دیگر بخش‌های شعر که کمتر به کهن‌الگو پرداخته‌اند، دارای کمترین اختلاف در ترجمه باشند. بخش چهارم شعر دارای فضایی مذهبی، اسطوره‌ای و حاوی بیشترین تعداد کهن‌الگوی به‌کاررفته نسبت به دیگر بخش‌های این شعر بوده و از این رو از زبانی آرکائیک برخوردار است. یافته‌های پژوهش حاضر، به‌دنبال تحلیل هفت ترجمة متمایز فارسی از بخش چهارم شعر مذکور، نشان‌دهندة این است که از لحاظ تراکم واژگانی، تنوع واژگانی و میانگین طول عبارات و جمله‌ها شباهت‌های بسیاری در متن‌های ترجمه شده وجود دارد و جملگی حول نقطه‌میانی یک گستره قرار دارند.

کلیدواژه ها:

سرزمینِ بی‌حاصل ، اسطوره ، ناخودآگاه جمعی ، کهن‌الگو ، ، جهانی‌های ترجمه