چشم‌انداز گفتمان احزاب اسلام‌گرا در مناسبات قدرت و ساختار حکومت (مطالعۀ موردی: ترکیه)

اسلام سیاسی اصطلاحی ژرف می‌باشد که در قرن معاصر در برابر اسلام سنتی مطرح شده است. در این نگاه، اسلام به‌عنوان هویت مرکزی با نقش کارکردگرایانه در متن سیاست واقع می‌شود و نظم اجتماعی را با تمام ملزومات آن نظریه‌پردازی می‌کند. این پدیده، امروزه صرفاً در حوزۀ انتزاع نیست، بلکه به‌واقع قابلیت‌های خود را در عملِ سیاسی در کشورهایی همچون ترکیه نشان داده است. در ترکیه اسلام سیاسی با توجه به متغیرهای اجتماعی، تاریخی، ایدئولوژیکی و هویتی دستخوش دگردیسی شده است که نمونۀ تام و تمام آن کودتای نافرجام 16 جولای 2016/26 تیر 1395 می‌باشد که پیامدهای داخلی و منطقه‌ای ژرفی را بر احزاب سیاسیِ اسلامی در ترکیه برجای گذارده است. با علم به کارکرد غیرقابل انکار احزاب اسلام‌گرا در مناسبات قدرت و ساختار حکومت در ترکیه پرسشی که نگارندگان پژوهش پیش‌رو با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی درصدد پاسخ به چرایی آن برآمده چنین ترتیب‌بندی شده است که گفتمان اسلام سیاسی چه جایگاهی را در مناسبات قدرت و ساختار حکومت ترکیه احراز کرده است؟ فرضیه‌ای که از معبر پرسش فوق مطرح شده ناظر بر آن است که گفتمان اسلام سیاسی در ترکیه خود را در بستر مواردی همچون: تضاد طبقاتی و زوال اقتصادی؛ بحران مشروعیت دولت؛ بحران فرهنگ و نوسازی؛ ساختار مذهبی، قومی و رشد اسلام‌خواهی در جامعه؛ رشد و توسعۀ جامعه مدنی؛ بسط و تعمیق سکولاریسم در جامعه؛ متغیرهای بین‌المللی، اوزلیسم و تضعیف کمالیسمِ افراطی، تحول سیاسی و تغییر موازنۀ قوا، ظهور حزب عدالت و توسعه و پیشبرد دموکراسی به منصۀ ظهور رسانده است. گفتمان مزبور کوشیده است تا تعریفی جدید از ارتباط اسلام و تجدد در جامعۀ ترکیه ارائه دهد و از این رهگذر به ساختاربندی مجدد نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این کشور راهبردی مبادرت ورزد.

کلیدواژه ها:

اسلام سیاسی ، ترکیه ، گفتمان ، مناسبات قدرت ، ساختار حکومت.