تحلیل عوامل ‌محیطی در توزیع مکانی استقرارهای مس و سنگ بخش جنوبی حوزه فرهنگی هلیل‌رود؛ مطالعه موردی: دشت‌های کهنوج، قلعه گنج و رودبار جنوب

عوامل محیطی نقش مهمی در شکل‌دهی و توزیع مکانی سکونت‌گاه‌های انسانی داشته‌اند و مطالعه روابط متقابل انسان و محیط، یکی از رویکردهای اصلی باستان­شناسی نو است. شناخت روابط انسان و محیط در مطالعه حوزه­های جغرافیایی با اقلیم­های چندگانه اهمیت بیشتری می­یابد. حوزه فرهنگی هلیل­رود نیز از جمله حوزه­های جغرافیایی با سه اقلیم «سرد کوهستانی و معتدل»، «گرم» و «گرم وخشک» است و این چندگانگیِ اقلیمی، الگوهای خاصی را در مکان­گزینی و توسعه سکونتگاه­های دائمی و موقت در پی داشته است. این در حالی­ است که مطالعات باستان­شناسی پیش از تاریخ در این حوزه، بیشتر بر استقرارهای عصر مفرغ تمرکز یافته و سهم استقرارهای مس و سنگ در چنین مطالعاتی بسیار اندک است. بر این اساس، مطالعه نقش عوامل محیطی در توزیع مکانی، زیست­ پذیری و شکل­ یابی استقرارهای دوره مس و سنگ نقش مهمی در شناخت فرهنگ­ های پیش از تاریخی، پیش از ورود به عصر مفرغ دارد. زیرا برخی از زمینه­ های شکل­ گیری فرهنگ­های عصر مفرغ را می­توان در دوران مس و سنگ جستجو کرد. پرسش اصلی اینست که تأثیر و نقش عوامل ‌محیطی بر نحوه توزیع مکانی استقرارهای مس و سنگ در بخش جنوبی حوزه هلیل­­رود چگونه است؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و بر پایه داده‌های حاصل از بررسی‌های باستان‌شناختی است. عواملی محیطی مانند ارتفاع از سطح دریا، جهت و میزان شیب زمین، منابع آب، ساختار زمین و کاربری اراضی در ارتباط با 69 استقرار مس و سنگ با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS)) تحلیل شد. بر پایه نتایج، ارتفاع از سطح دریا و نحوه دسترسی به منابع آب بیشترین نقش را در مکان گزینی و شکل سکونتگاه‌ها داشته‌اند. بر این اساس، نقش عوامل محیطی در سنت کوچروی و تغییر مکان درون منطقه‌ای نیز حائز اهمیت است و بررسی پراکنش استقرارها بر اساس گاهنگاری مس و سنگ، بیانگر افزایش جمعیت در این حوزه است.  

کلیدواژه ها:

environmental factors ، spatial distribution ، Chalcolithic ، Halil river ، عوامل محیطی ، توزیع مکانی ، مس و سنگ ، هلیل‌رود