آفرینش هنری بر مبنای حکمت قرآنی و متعالیه

آفرینش هنری موضوعی حکمی و فلسفی است که با اساسی‌ترین مسائل پیرامون انسان و هستی در ارتباط است. تعمق در فرآیند آفرینش‌ و خلق آثار در هنر اسلامی نشان می‌دهد که محصولی برآمده از قوای باطنی هنرمند چون عقل و خیال است. مسئله تحقیق این است که هدایتگر هنرمند در فرآیندِ خلقِ آثار هنری چیست؟ و چگونه این آثار تعالی هنرمند و مخاطب را به ‌مراتب بالاتر معنایی فراهم می­سازد؟ بر مبنای حرکت نفس و مراتب کمال در حکمت و فلسفه اسلامی فرض تحقیق تحول هنرمند به واسطه آفرینش اثر هنری با انطباق بر مبانی آفرینش است. تحقیق با رویکردی تفسیری-تحلیلی با مطالعه کتابخانه­ای و جستجو در منابع قرآنی و حکمت متعالیه با استدلالی منطقی در پی پاسخ آن است. نفس انسان جوهری مجرد است که به بدن حیات بخشیده و از آن در آفرینش بهره می­گیرد. این نفس جوهری ایستا و بی‌حرکت نیست بلکه در ذات خود حرکت داشته و مراتبی دارد که تحولات پیشینی و پسینی را شامل می­شود. مدارج پیشینی مقدمات نفس برای تحولات بعدی عقلانی و مجرد و طی مراتب کمال را محیا می­سازد. جوهر نفس پیوسته از مرتبه­ای وجودی به مرتبه­ای دیگر می­رود و هویت شخصی که دربرگیرنده فردیت هنرمند است مرتبه‌ای ثابت ندارد. به این نسبت فرآیند آفرینش ظهور حقیقتی از مرتبه متعالی، در مراتب پایین‌تر وجود و فرآیند آفرینش‌های انسانی نیز فعلیت و ظهور حقایق مراتب متعالی نفس در مراتب پایین‌تر است که درنهایت در بدن جسمانی و عالم ماده نمود یافته و از خلال آن اثری محسوس و عینی به وجود می‌آید. فرآیند آفرینش‌های هنرمند نیز تفصیل حقیقت نفس در قوای مختلف است که جوهر و حقیقت نفس در مراتب خیالی و عقلی مبدأ آفرینش‌های هنری است. هنرمند با تجلی صورت از عوالم معنا و مخاطب با تاویل صورت و سیر در معنا امکانات بالقوه نفسشان را بالفعل ساخته و متحوّل می‌شوند و آفرینشی تازه را پدید خواهند آورد که این خلق نو ادراک و کمالی نو برای نفس محسوب می­گردد.  

کلیدواژه ها:

Artistic creation ، Quran ، transcendent wisdom ، the soul ، the artist ، آفرینش هنری ، قرآن ، حکمت متعالیه ، نفس ، هنرمند