جایگاه حق بیمه در سبد هزینه خانوار ایرانی

در این پژوهش به بررسی جایگاه حق بیمه در سبد هزینه خانوارهای ایرانی پرداخته شده است. با توجه به این که خانوارها یکی از مهمترین متقاضیان حق بیمه می باشند، شناخت هزینه های صرف شده در خانوارهای مختلف، سهم هزینه ها و شناخت عوامل موثر بر تصمیم گیری آنان برای خرید حق بیمه در رشته های مختلف، همواره از ضرورت های صنعت بیمه می باشد. با وجود این که تحقیق در این حوزه در بیشتر کشورهای جهان به طور مستمر در حال انجام است و از نتایج آن به منظور سیاست گذاری ها و تدوین برنامه های شرکت های بیمه استفاده می شود، اما در ایران آن چنان که باید به آن توجه نشده و اغلب با ارایه آمار کلی از طرف نهادهای مختلف (که عمدتا نیز با هم ناسازگار هستند) به طور سطحی به آن اشاره شده و از نتایج آن در راستای سیاست گذاری های درست استفاده نمی شود. به همین منظور در این پژوهش قصد داریم تا با موشکافی و بررسی دقیق داده های خام هزینه و درآمد خانوار (از سایت مرکز آمار کشور) به این موضوع پرداخته و سهم هر گروه از حق بیمه ها و عوامل موثر بر تقاضای آنان را شناسایی کنیم.
در این تحقیق پس از بررسی تیوری موضوع با استفاده از مدل مطلوبیت انتظاری و استخراج معادله تقاضای حق بیمه، اثر تغییرات ثروت اولیه، احتمال وقوع خسارت، میزان خسارت و نرخ حق بیمه را بر تقاضای بیمه بررسی کرده و به رابطه مثبت تقاضای بیمه با احتمال وقوع خسارت و میزان خسارت و رابطه منفی آن با نرخ حق بیمه دست یافتیم. در ادامه به بررسی ادبیات مدل های اقتصادسنجی برای تقاضای بیمه پرداخته شد که در اغلب آنان به متغیرهای سن، سطح تحصیلات، بعد خانوار، وضعیت تاهل، درآمد خانوار، نرخ بیکاری، نرخ تورم، نوع فعالیت و محل زندگی به عنوان متغیرهای توضیح دهنده برای تقاضای بیمه اشاره شده بود.
برای دستیابی به اهداف تحقیق، کار استخراج اطلاعات با استفاده از داده های هزینه و خانوار سال های 87 تا 93 مرکز آمار کشور و استفاده از نرم افزار استتا انجام شد. این داده ها برای هر سال در دو بخش شهری و روستایی منتشر می شود که هر بخش از چهار قسمت و شامل اطلاعات خانوارها، اطلاعات محل زندگی خانوارها، هزینه ها و درآمدهای آن ها می باشد. از هر قسمت متغیرهای مورد نیاز استخراج شده و پس از ادغام آن ها با اطلاعات اصلی تحقیق (اطلاعات مربوط به هزینه های صرف شده برای خرید حق بیمه های مختلف در بخش سیزدهم قسمت سوم داده های هزینه و خانوار گنجانده شده است)، پایگاه داده مورد نظر برای استخراج نتایج به دست آمد. این داده ها شامل اطلاعات خانوارها نظیر بعد خانوار، سن، تحصیلات و فعالیت سرپرست خانوار، محل زندگی خانوار، هزینه های صرف شده در گروه های مختلف توسط خانوار، انواع درآمدهای آن ها و … می باشد.
در ادامه متوسط سهم بیمه های مختلف در سبد خانوارها بر اساس تقسیم انواع حق بیمه در داده های مرکز آمار به بخش های غیردرمانی (بازنشستگی و …)، مسکن (خدمات)، بهداشت و درمان، حمل و نقل و سایر، مورد بررسی قرار گرفتند که حدود 2٪ از هزینه های کل خانوارها مربوط به خدمات بیمه و از بین هزینه های صرف شده برای حق بیمه، بیش از نیمی از آن مربوط به حق بیمه غیردرمانی، حدود 30٪ آن مربوط به حق بیمه مرتبط با بهداشت و درمان و قسمت عمده ای از بقیه سهم آن نیز به بیمه های مرتبط با حمل و نقل اختصاص داشت. جزییات دقیقی از هر نوع حق بیمه که سهم آن را در حق بیمه مورد نظر نشان می دهد، به تفکیک مناطق شهری و روستایی کشور در متن وجود دارد. نکته ای که در مورد سهم حق بیمه ها می توان به آن اشاره کرد این است که با وجود رشد شدید قیمت کالا و خدمات ضروری دیگر در سال های اخیر، حق بیمه توانسته تا سهم خود را در سبد خانوارها حفظ کند و حتی تا حدی در برخی رشته ها افزایش دهد که قطعا توسعه فناوری های جدید، بازارها و خدمات مالی و افزایش درک مردم از نیاز به پوشش ریسک بر این موضوع بی تاثیر نبوده است.
پس از آن به بررسی عوامل موثر بر تقاضای بیمه در حوزه های غیر درمانی، بهداشت و درمان و حمل و نقل پرداخته شد و اثرگذاری عواملی نظیر قیمت حق بیمه، درآمد خانوار، سن، تحصیلات و فعالیت سرپرست خانوار، استان محل زندگی، نرخ بیکاری فصلی استانی، هزینه های صرف شده برای خدمات درمانی و حمل و نقل شخصی و … بر تقاضای حق بیمه بررسی شد. از بین این متغیرها، با فرض ثابت بودن سایر متغیرها، تقاضای حق بیمه با سطح تحصیلات و درآمد خانوار رابطه مستقیم و با بعد خانوار و سن سرپرست خانوار رابطه معکوس دارد. عواملی بالا بودن نظیر هزینه های درمانی و حمل و نقل شخصی نیز رابطه مستقیمی با تقاضای حق بیمه در رشته های درمان و حمل و نقل دارند.
در پایان پیشنهاد می شود تا با توجه به اهمیت موضوع و گستردگی آن، این پژوهش به عنوان نقطه آغازی برای سایر تحقیقات به منظور بررسی موضوعاتی با جزییات بیشتر مثل وضعیت حق بیمه ها در فعالیت ها و شغل های مختلف، وضعیت حق بیمه در شهرها و استان های کشور، بررسی تقاضای حق بیمه ها با استفاده از مدل های اقتصادسنجی مانند توبیت و هکمن (که نشان دهنده انتخاب یا عدم انتخاب حق بیمه باشند)، اثر سیاست های اجرا شده در اقتصاد کشور یا صنعت بیمه بر تقاضای حق بیمه ها (روش های تفاضل در تفاضل، جفت و جورسازی با استفاده از نمره تمایل، تابع واکنش به دوز) و … مورد استفاده قرار گیرد.