طرح تحقیقاتی تدوین ضوابط حاکم و ملاک های علمی جهت تدوین شرایط عمومی در بیمه نامه ها

هدف اساسی این پروژه بررسی تطبیقی شرایط عمومی بیمه نامه ها در سطح ملی و بین المللی، و استخراج ملاک های علمی تدوین شرایط عمومی بیمه نامه ها است. ابتدا در خصوص شرایط عمومی قراردادهای تجاری و اقتصادی به طور کلی و قراردادهای بیمه ای به طور خاص، با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی در سطح داخلی و خارجی، مطالعات نظری انجام گرفت. سپس تمام شرایط عمومی بیمه نامه هایی که تاکنون در شورای عالی بیمه مصوب شده است، به صورت تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سپس مولفه های موجود در شرایط عمومی بیمه نامه استخراج گردید. پس از آن ابتدا لیستی از شرایط عمومی موجود در انواع بیمه نامه های شرکت های معتبر فعال در عرصه بین المللی از قبیل: شرکت های بیمه آکسا ( AXA )، ای ای ام آی ( AAMI )، ای آی جی ( AIG )، آلیانز ( Allianz )، زوریخ ( Zurich )، مت لایف ( MetLife )، پاسفیک ( Pacific ) و مگ ما ( Magma )، تهیه و بعد از تحلیل محتوای شرایط عمومی این بیمه نامه ها، مهم ترین مولفه ها و مباحث آنها مشخص گردید. طبق یافته های تحقیق مهمترین مواردی که در شرایط عمومی بیمه نامه ها باید ذکر شود عبارت از:

تعاریف کلیات بیمه، تعهدات بیمه گر، وظایف بیمه گذار، حدود پوشش بیمه (از لحاظ زمان، مکان و موضوعات تحت پوشش)، استثنایات، عواقب و مسیولیت های قانونی، رویه اعلام خسارت و دریافت غرامت، شرایط فسخ یا ابطال قرارداد، رویه شکایت و حل اختلاف و سایر موارد.

هدف اساسی تحقیق حاضر تعیین نحوه تدوین شرایط عمومی بیمه نامه ها، مطابق با علوم حقوق، بیمه، مدیریت و نیز تجارب جهانی و مقتضیات حقوقی و اقتصادی کشوراست.

برای یافتن پاسخ این سوال ابتدا با استفاده از منابع کتابخانه ای و اینترنتی در سطح داخلی و خارجی، در خصوص شرایط عمومی قراردادهای تجاری و اقتصادی به طور کلی و قراردادهای بیمه ای به طور خاص، مطالعات نظری صورت گرفت.

در مرحله دوم کلیه شرایط عمومی بیمه نامه هایی که تاکنون در شورای عالی بیمه مصوب شده ، تجزیه و تحلیل و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا مولفه های موجود در شرایط عمومی بیمه نامه مشخص شدند.

در مرحله سوم با کمک منابع موجود؛ فهرستی از شرایط عمومی موجود در انواع بیمه نامه های شرکت های معتبر فعال در عرصه بین المللی مانند شرکت های بیمه آکسا ( AXA )، ای ای ام آی ( AAMI )، ای آی جی ( AIG )، آلیانز ( Allianz )، زوریخ ( Zurich )، مت لایف ( MetLife )، پاسفیک ( Pacific ) و مگ ما (Magma) ، تهیه و بعد از تحلیل محتوای شرایط عمومی بیمه نامه های این شرکت ها، مهم ترین مولفه های آنها مشخص و بر آن اساس اقتضایات حقوقی و بیمه ای لازم برای تدوین شرایط عمومی بیمه نامه ها تعیین شد.

در این تحقیق مفاهیم اصلی در شرایط عمومی بیمه نامه تعیین گردیدند و تعاریف آنها ارایه شد. با بررسی های انجام شده سیزده مفهوم اصلی و تعریف مورد توجه قرار گرفتند که عبارت از: قرارداد، پیشنهاد، شرایط عمومی، قراردادبیمه، صحت عقد قرارداد، ارکان قرارداد بیمه، انعقاد قرارداد بیمه، تغییرات در بیمه نامه، موارد بطلان و فسخ قرارداد، مواردی که بیمه گر با وجود وقوع حادثه تحت پوشش، تعهدی در پرداخت خسارت ندارد، مرور زمان، حل اختلاف بیمه گذار و بیمه گر و در نهایت داوری می باشند.

در ادامه شرایط عمومی بیمه نامه ها در شرکت های بیمه معتبر بین المللی بررسی گردیدند تا اجزای اصلی موجود در این شرایط عمومی مشخص گردند. در این راستا ابتدا لیستی از شرایط عمومی موجود در انواع بیمه نامه های شرکت های معتبر فعال در عرصه بین المللی تهیه و سپس شرایط عمومی بیمه های این شرکت ها به زبان فارسی ترجمه شد و متن فارسی بر اساس تکنیک تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت مهم ترین ارکان و مولفه های موجود در این شرایط عمومی شامل هشت مورد است که شامل تعاریف اصطلاحات و مفاهیم بیمه ای، محدودیت های بیمه نامه، عواقب و مسیولیت های قانونی، استثنایات، رویه اعلام خسارت و دریافت غرامت، شرایط فسخ یا ابطال قرارداد، رویه شکایت و حل اختلاف و سایر موارد می باشند.

در نهایت با توجه به مطالعات انجام شده فوق، ضوابط و ملاک های علمی و حقوقی ضروری برای تدوین شرایط عمومی بیمه نامه ها، بر اساس مطالعات انجام گرفته و تحلیل محتوای شرایط عمومی بیمه نامه های داخلی و بین المللی استخراج گردید.

شرح مختصر موارد ضروری شرایط عمومی بیمه نامه ها:

1- تعاریف کلیات بیمه

در این قسمت جهت آشنایی بیمه گذار با موضوعات مرتبط با بیمه نامه، عباراتی مانند بیمه، حق بیمه، بیمه گر، بیمه گذار، ذینفع، مورد یا موضوع بیمه، فرانشیز، و غیره به طور دقیق و مشخص تعریف می شوند. پیشنهاد می شود که برای تهیه و تدوین شرایط عمومی بر اساس هر رشته بیمه ای، تمام مفاهیم مرتبط با آن رشته تعریف شوند.

2- تعهدات بیمه گر:

در این بخش تمام تعهدات و وظایف بیمه گر باید به طور دقیق، مشخص و روشن بیان شوند. این قسمت نباید مبهم بوده و یا تفسیرهای گوناگونی از آن شود. بیمه گذار باید با مطالعه این قسمت، تعهدات و وظایف بیمه گر را در قبال خرید این بیمه نامه دانسته و بر اساس آن برای خود برنامه ریزی کند. صدور بیمه نامه تا بازرسی ها و بازدید های احتمالی مورد نیاز بیمه گر، دریافت گزارش های لازم از بیمه گذار، دریافت گزارش های مربوط به اعلام خسارت بیمه گذار، انجام کارشناسی و اعلام نظر در خصوص خسارات و زیان های احتمالی و نهایتا نحوه و زمان پرداخت خسارت احتمالی به بیمه گذار، از جمله وظایفی است که بیمه گر باید متناسب با بیمه نامه صادره مشخص و به صورت شفاف و روشن در شرایط عمومی بیمه نامه قید کند.

3- وظایف بیمه گذار:

در این بخش باید کلیه وظایف و تعهداتی که بیمه گر از بدو شروع مدت بیمه نامه، حین داشتن بیمه نامه و هنگام وقوع خسارت، موظف به انجام یا ترک آن است، به طور دقیق، مشخص و به گونه ای عملیاتی قید شود.

4- حدود پوشش بیمه (از لحاظ زمان، مکان و موضوعات تحت پوشش):

در این قسمت باید تمام حد و حدود بیمه نامه برای بیمه گر و بیمه گذار مشخص شود و بیمه گذار بداند که بیمه نامه چه مواردی را پوشش می دهد و در چه مواردی خسارت و زیانی پرداخت نمی گردد.

5-استثنایات:

بخش استثنایات نیز مانند تعاریف، در برخی موارد و با توجه به موضوع بیمه نامه متفاوت است. بطور کلی استثنایات شامل خسارات ناشی از خطرات، حوادث و بعضا بیماری هایی است که تحت پوشش نبوده و بیمه گذار حق ندارد برای آن ها غرامتی مطالبه کند. به عنوان نمونه در بیمه نامه های درمان، باید تمام وقایع و اتفاقات و یا بیما ری هایی که تحت پوشش این محصول بیمه ای نیستند، به طور مشخص و کامل بیان شوند.

6- عواقب و مسیولیت های قانونی:

گنجاندن این مولفه در شرایط عمومی بیمه نامه باعث می شود که بیمه گذار در مورد عواقب کارهایی مانند تقلب، ارایه اطلاعات نادرست، فریب دادن، ارایه مدارک نادرست یا جعلی، عدم اعلام وجود بیمه نامه های دیگر، سهل انگاری، عدم پرداخت به موقع حق بیمه و. . . و نیز عواقب قانونی و مالی و اقتصادی ارتکاب این موارد به او اطلاع داده می شود.

7-رویه اعلام خسارت و دریافت غرامت:

در این بخش، بیمه گر فرآیندی را که بیمه گذار برای اعلام خسارت و دریافت غرامت باید طی کند، شرح می دهد. مثلا در بیمه درمان، مدارک مورد نیاز برای ارایه به شرکت بیمه یا پزشک معتمد، مدت زمان قانونی برای اعلام خسارت، وظایف بیمه شده بعد از بروز خسارت و مواردی از این دست در این قسمت بیان می شوند.

8- شرایط فسخ یا ابطال قرارداد

در این قسمت شرایط بیمه گر و بیمه گذار برای فسخ بیمه نامه، دوره و زمانی که می توان بیمه نامه را فسخ یا ابطال کرد، مواردی که منجر به ابطال بیمه نامه می شود، استرداد یا عدم استرداد حق بیمه های پرداختی یا سود آن ها، نحوه اطلاع رسانی فسخ یا ابطال قرارداد و. . . مطرح می شوند.

9- رویه شکایت و حل اختلاف

در این بخش شرایط عمومی بیمه نامه، وظایف و الزامات طرفین (بیمه گر و بیمه گذار) در صورت بروز اختلاف، مرجع و رویه قانونی برای رفع اختلاف و سلسله مراتب حل اختلاف (از داوری تا مراجع قضایی ملی یا بین المللی) مطرح می شوند.

10- سایر موارد:

بر اساس شرایط عمومی بیمه های داخلی و خارجی، در بیمه نامه ها موضوعات دیگری نیز قابل ارایه است و می تواند به ارتقای و غنای بیمه نامه کمک کرده و مشکلات و اختلافات احتمالی را کاهش دهد. این بخش، مواردی مانند اطلاعات تماس شرکت، قوانین مربوط به حریم خصوصی، نحوه انتقال قرارداد بیمه، وظایف بیمه گذار در صورت تغییر اطلاعات تماس یا شرایط وی که مرتبط با موضوع بیمه باشد، مالیات ها، شرایط و نحوه تمدید بیمه نامه، توضیح و تعریف اصطلاحات اختصاری، پوشش های اضافی، چگونگی محاسبه سرمایه بیمه، شرایط توقف بیمه نامه بعد از وقوع خسارت، اقدامات احتیاطی که بر عهده بیمه گذار است، شرایط بازپرداخت حق بیمه و . . . را در بر می گیرد. این موارد می تواند به درک و فهم بیشتر طرفین، به خصوص بیمه گذاران، از بیمه خود کمک کرده و اختلافات احتمالی را به حداقل برساند.