مقایسه طرح الگوی خانه های قاجاری و قلعه صمصام السلطنه شلمزار

خانه های دوران قاجار را می توان به لحاظ کمی و کیفی مهم ترین دسته از ساخته های تاریخی ایران به حساب آورد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی – تحلیلی می باشد. هدف پژوهش حاضر مقایسه طرح الگوی خانه های قاجاری با قلعه صمصام السلطنه شلمزار می باشد. نتایج نشان داد که در معماری خانه های دوره قاجار در کنار طرح و الگوهای سنتی الگوهای غربی نیز قابل مشاهده می باشد. در واقع می توان معماری خانه های دوره قاجار را به سه دوره تقسیم کرد: به عبارتی در نمونه های خانه های دوره اول یکی از مهم ترین ویژگی هایی که جلب توجه می کند درون گرا بودن خانه ها است و در واقع این نوع خانه ها پلان های کشیده داشتند و حیات جز محوری معماری خانه ها بوده است. دوره دوم سبک خانه ها به صورت تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی بوده است و در دوره سوم معماری خانه ها برون گرا و به سبک غربی بوده است. از طرف دیگر در دوره قاجار، شاهد احداث قلعه های بسیاری در ایران هستیم. استان چهار محال و بختیاری همواره نقش مهمی در ساختار تحولات اجتماعی – اقتصادی داشته است. با توجه به اینکه قدرت و حاکمیت بلامنازع خوانین که خود را مالک جان و مال رعایا می دانستند، رعایا را مجبور می کردند تا بیشتر تلاش کنند تا خوانین بتواند قعله مد نظر خود را بسازند. ضریب حفاظتی قلعه ها بالا بوده است و امنیت ساکنین را در مواقع جنگ و هجوم دشمنان تا اندازه تامین می کرده است ساخت قلعه تا 80 سال پیش در چهارمحال و بختیاری تداوم داشته است. ایجاد قلعه در چهارمحال بختیاری بدین منظور صورت می گرفته است که مکانی امن برای اسکان خوانین و خانواده آنها فراهم شود به صورتی که از یک طرف امنیت را فراهم کند و از سوی دیگر ابهت حاکم را نمایان سازد. خوانینی که در دستگاه حکومت منطقه ای (اصفهان و چهارمحال و بختیاری) از موقعیت بالایی برخوردار بوده اند و رفت و آمدهای بیشتری با سران حکومت داشتند تمام توان خود را برای ساخت قلعه مجلل به کار می بردند. استان چهار محل بختیاری همواره جز مناطق مهم نظامی کشور محسوب می شده است. بنابراین قلعه های بسیاری در این استان ساخته شده اند که یکی از مهم ترین قلعه ها، قلعه صمصام السلطنه شلمزار می باشد. این قلعه تاریخی با مساحتی افزون بر دو هزار مترمربع و زیر بنای 500 مترمربع در شمال غرب شلمزار و فاصله 45 کیلومتری شهرکرد مرکز چهارمحال و بختیاری واقع شده است. معماری این قلعه به گونه ای است که شامل دو طبقه و درونگرا بوده که تزئینات وابسته معماری بنا شامل نقوش سنگی، تزئینات آجری و پروازبندی های سقف است(عربشاهی،1393:1) طبقه اول دارای چندین اتاق با طاق و تویزه و با خشت خام پوشش شده است. جلو این اطاق را ایوانی با ستون های سنگی در بر گرفته است، که با نقوش حجاری شده گیاهی ترئین شده است. طبقه دوم که ایوانی ستوندار مشابه طبقه همکف داشته است خراب شده و آثار زیادی متاسفانه بر جای نمانده است.

کلیدواژه ها:

دوره قاجار ، خانه های قاجاری ، قلعه صمصام السلطنه ، شلمزار