کاربرد چارچوب سلسله مراتبی چند مقیاسی برای تفکیک واحدهای مکانی آبخیزها (مطالعه موردی:آبخیز تیل آباد_استان گلستان)
محل انتشار: پژوهش های حفاظت آب و خاک، دوره: 26، شماره: 6
سال انتشار: 1398
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 525
فایل این مقاله در 29 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد
- صدور گواهی نمایه سازی
- من نویسنده این مقاله هستم
استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:
شناسه ملی سند علمی:
JR_JWSC-26-6_001
تاریخ نمایه سازی: 4 مرداد 1399
چکیده مقاله:
چکیده سابقه و هدف: برای توصیف و ارزیابی تمام پیچیدگیها و همچنین تدوین برنامه های مدیریتی اکوسیستمهای رودخانهای ضرورت دارد تمامی مولفه ها در مقیاس های مکانی و زمانی مختلف مورد بررسی قرار گیرند. در این خصوص چارچوب سلسله مراتبی- چند مقیاسی با رویکرد انعطاف پذیر، فرآیند محور و قابل توسعه در طی پروژه بازسازی رودخانهها برای مدیریت موثر حوضه ( (REFORM، ارائه شده است که به متخصصان و مدیران حوضه رودخانه ای کمک کند تا با جزییات بیشتر فرآیندها، عوامل و محرک های اساسی هیدروموفولوژیکی را شناسایی و ویژگیهای آن ها را در هر مقیاس تشریح نمایند. به طورکلی چارچوب ارزیابی هیدرومورفولوژیکی و چرخه برنامه مدیریت در حوضههای رودخانه ای شامل چهار مرحله اصلی: 1) مرزبندی و توصیف خصوصیات واحدهای مکانی 2) ارزیابی وضعیت هیدرومورفولوژیکی گذشته تاکنون و گرایش آینده 3) شناسایی و اولویت بندی فشارها 4) تدوین برنامه مدیریتی و پیاده سازی اقدامات ساماندهی و احیا است. مقاله حاضر به معرفی و کاربرد اولین مرحله چارچوب مذکور در حوزه آبخیز تیل آباد (استان گلستان-شمال ایران) پرداخته است.تفکیک واحدهای مکانی مختلف حوزه مورد مطالعه به صورت سلسله مراتبی این امکان را فراهم می کند که در ابتدا واحدهای مکانی همگن از ناحیه تا واحدهای ژئومورفیک را شناسایی و سپس ارتباط مکانی و فرآیندهای هیدرومورفولوژیکی بین آنها را شناسایی نمود. همچنین این امکان فراهم می شود که اثرات هیدرومورفولوژیکی ناشی از هر فشار طبیعی و انسانی را شناسایی و روند اثرات آنها به طور سلسله مراتبی در مقیاس های مکانی مختلف بخصوص در واحد مکانی بازه ردیابی نمود. مواد و روش: تکنیک سنجش از راه دور و GIS به همراه چند سری پیمایش میدانی تکمیلی و همچنین برخی از آمار و اطلاعات از جمله هیدرولوژی، آب و هوا، توپوگرافی، زمین شناسی و کاربری اراضی، ویژگی های مورفولوژیکی دره، آبراهه و دشت سیلابی جهت تفکیک حوزه آبخیز به واحدهای مکانی شامل: نواحی جغرافیایی، آبخیز، سیمای منظر، واحد بخش رودخانه و واحد مکانی بازه مورد استفاده قرار گرفتند. ناحیه های جغرافیایی از طریق سایت اینترنتی ناحیه های جغرافیایی جهان و با انطباق آن با نقشه ناحیه ها موجود در سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور به دست آمد. همچنین با استفاده از نقشه پوشش گیاهی، نقشه پهنه بندی بارش سالانه در طی دوره آماری و تصاویر گوگل ارث حدود مرز آنها کنترل گردید. مرز حوزه آبخیز تیل آباد با استفاده از اطلاعات توپوگرافی، لایه رقومی ارتفاعی (DEM)، شبکه رودخانه و لایه نقطه ای خروجی حوضه از طریق ابزار GIS ترسیم گردید. واحدهای سیمای منظر بر اساس عوامل توپوگرافی، زمین شناسی، پوشش گیاهی و کاربری اراضی که به عنوان کنترل کننده اصلی فرآیندهای هیدرومورفولوژی هستند بدست آمد. سپس رودخانه تیل آباد بر مبنای تغییرات عمده در شیب دره، الحاق سرشاخه های اصلی به رودخانه و شاخص درجه محدودیت در تغییرپذیری عرضی رودخانه توسط دامنه دره به چند واحد مکانی بخش تفکیک گردید. واحدهای مکانی بخش بر مبنای ویژگی های مورفولوژی و الگوی آبراهه، تغییرات شیب و قطر رسوبات بستر، تغییرات دبی و بار رسوب ناشی از اتصال شاخه های فرعی، نوع و شاخص محدودیت عرضی رودخانه و وجود موانع ناپیوسته مانند پل و بندهای اصلاحی که اختلال در تداوم طولی انتقال آب و رسوب ایجاد می کنند به چندین واحد مکانی بازه تفکیک شدند. یافته ها: بر اساس چارچوب مذکور، واحدهای مکانی در حوضه مورد مطالعه به طور سلسله مراتبی شامل دو واحد ناحیه جغرافیای زیستی، یک واحد آبخیز، چهار واحد سیمای منظر، هشت واحد بخش رودخانه و 26 بازه رودخانهای می باشد. نتیجه گیری: بر اساس نتایج این تحقیق به عنوان اولین مرحله چارچوب مذکور این امکان فراهم شد که با تعیین ساختار سلسه مراتبی واحدهای مکانی مختلف حوزه آبخیز تیلآباد، حدود انواع واحدهای مکانی را مشخص و ارتباط مکانی و ویژگی های ساختاری بین آن ها را نمایش داده شود.. شایان ذکر است
کلیدواژه ها:
نویسندگان
غلامرضا خسروی
دانشجو دکتری/ دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
امیر سعدالدین
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
مجید اونق
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
عبدالرضا بهره مند
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان