مقایسه آفرینش نخستین در باورهای ایران باستان و اندیشه های اسماعیلی

سال انتشار: 1399
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 750

فایل این مقاله در 25 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

JR_HII-30-45_008

تاریخ نمایه سازی: 30 تیر 1399

چکیده مقاله:

آفرینش انسان از منظر آموزه­های زروانی به دو گونه آفرینش با­ واسطه و آفرینش بی­واسطه تعریف می­شود. این آموزه های اسطوره­ای شباهت هایی با آموزه­های اسماعیلی دارد و با آن قابل مقایسه است. پیدایش اسطوره­ای اهورامزدا به دنبال شک و تردید زروانی و ویژگی­های وی، تا حدودی در ادبیات اسماعیلیان نخستین در قالب کونی و قدر و پس از آن در قالب عقل و نفس انعکاس ­یافته است. ویژگی دیگر، دستیاران خداوند در خلق و تدبیر جهان هستی است. می­توان گفت نقش و کارکردهای امشاسپندان در یاریگری آفریننده هستی با آنچه که در ادبیات اسماعیلی با عنوان هفت کروبی و گاه حدود سته یاد می­شود، قابل مقایسه است. مسئله ای که در این نوشتار دنبال می شود بررسی تاثیر باورهای ایرانی بر آموزه های کلامی اسماعیلیان به روش تاریخی- تطبیقی است. درواقع، هدف نوشتار پاسخگویی به این دو سوال است که: وجوه تشابه بین اندیشه­های ایرانی درباره خلقت و تدبیر جهان و اعتقادات اسماعیلیان چیست و چه عوامل و اسبابی زمینه­ساز تاثیر باورهای ایرانی بر اعتقادات اسماعیلیان بوده است بر همین اساس، در بخش نخست، زمینه­ها و بسترهای تاثیرپذیری آموزه های اسماعیلیه از ادیان ایرانی بررسی شده و در گام دوم نمود برخی تشابهات اعتقادی ادیان ایرانی و آموزه­های شیعیان اسماعیلی گزارش شده است که می­تواند حاکی از احتمال تاثیرپذیری آموزه­های اسماعیلی از باورهای ایران باستان باشد.

نویسندگان

عباس مسیحا

دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب

مریم معزی

دانشیار، عضو سابق هیات علمی/ دانشگاه فردوسی مشهد

مراجع و منابع این مقاله:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :
  • منابع و ماخذ ...
  • آشتیانی، جلال­الدین (1381ش)، زرتشت، مزدیسنا و حکومت، تهران: سهامی انتشار، ...
  • آموزگار، ژاله (1374ش)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سمت. ...
  • ابن­اثیر، علی­بن محمد (1965م)، الکامل فی­ التاریخ، ج 1، 8، ...
  • ابن­خلکان، ابی العباس شمس الدین احمد (1970م)، وفیات الاعیان، تحقیق ...
  • ابن رسته، احمد (1891م)، الاعلاق النفیسه، به کوشش دخویه، ج1، ...
  • ابن­قتیبه دینوری، عبدالله­بن مسلم (1992م)، المعارف، مصر : الهیئه المصریه ...
  • ابن­ندیم، محمدبن ­اسحق (1381ش)، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر، ...
  • استرن، س. ­م (1368)، قرامطه و اسماعیلیان ، نهضت قرامطه، ...
  • اصطخری، ابواسحق ابراهیم­بن محمد (1340ش)، مسالک و ممالک، به اهتمام ...
  • اشعری قمی، سعد­بن­عبدلله ابی­خلف (1360ش)، المقالات و الفرق، تصحیح محمدجواد ...
  • الیاده، میرچا (1372ش.)، رساله در ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: ...
  • اوستا (1374ش)، ترجمه و تحقیق هاشم رضی، تهران: سازمان انتشارات ...
  • بغدادی، عبدالقاهربن طاهربن محمد (1419ق)، الفرق بین الفرق، تصحیح محمد ...
  • بندهش (1385ش)، تدوین کننده: فرنبغ دادگی، برگردان فارسی: مهرداد بهار، ...
  • بنونیست، امیل (1386ش)، دین ایرانی بر پایه متن های معتبر ...
  • پیگلز، آلین (1394ش)، انجیل های گنوسی، ترجه ماشاءالله کوچکی میبدی، ...
  • تامر، عارف (1996م)، القرامطه بین الالتزام و الانکار، دمشق: دار ...
  • جعفربن منصور الیمن (2010 م)، سرائر و اسرار النطقا­، تحقیق ...
  • جلالی ­مقدم، مسعود (1384ش)، آیین زروانی، تهران: امیرکبیر. ...
  • حامی، احمد (1355ش)، بغ مهر، تهران: [بی نا]. ...
  • حمیری، ابوسعید نشوان بن سعیدبن نشوان [بی تا]، الحور العین، ...
  • دخویه، میکائیل (1371ش)،  قرمطیان بحرین و فاطمیان، ترجمه محمدباقر امیرخانی، ...
  • دفتری فرهاد (1393ش)، تاریخ و سنت های اسماعیلیه، ترجمه فریدون ...
  • دوساسی، سیلوستر (1376ش)، تذکره دوساسی درباره حشاشین ، افسانه­های حشاشین ...
  • دینکرد کتاب سوم (1381ش)، آوانویسی و ترجمه فریدون فضیلت، تهران: ...
  • دینکرد چهارم (1393ش)، پژوهش مریم رضایی، تهران: علمی. ...
  • رازی، ابوحاتم احمدبن حمدان (1377ش)، کتاب الاصلاح، به اهتمام حسن ...
  • رازی، ابوحاتم احمدبن حمدان (1956­م)، الزینه فی کلمات ­الاسلامیه العربیه­، ...
  • رسائل الحکمه (1986م)، دیار عقل لبنان: دارالاجل المعرفه، چاپ پنجم. ...
  • زنر، آلبرت چارلز (1384ش)، زروان یا معمای زرتشتی گری، ترجمه ...
  • .................................. (1389ش)، طلوع و غروب زردشتیگری، ترجمه تیمور قادری، تهران: ...
  • سجستانی، ابویعقوب (2000م)، الافتخار، تصحیح پونا والا و اسماعیل قربان، ...
  • ..................................... (1367ش)، کشف ­المحجوب، رساله در آیین اسماعیلی از قرن ...
  • سمعانی، ابی­سعد عبدالکریم­بن محمد (1946م)، الانساب، ج 6، حیدرآباد: دائره ...
  • شهرستانی، عبدالکریم (1992م)، الملل و النحل، تصحیح احمد فهیم محمد، ...
  • طبری، محمدبن­ جریر (1387ق/1967م)، تاریخ الامم و الملوک، تصحیح محمد ...
  • فتحی، ذبیح­الله (تابستان91)، پژوهشی در کیهان­شناسی زروانی و کیهان­شناسی اسماعیلیه ...
  • القرشی، داعی ادریس عماد­الدین (1416ق)، عیون ­الاخبار و فنون ­آلآثار، ...
  • کرباسیان، ملیحه (1386ش)، در خرابات مغان (جستاری در فرهنگ ایرانی)، ...
  • کرباسیان، ملیحه (1384ش)، میراث ایران باستان در روشنایی­نامه ناصرخسرو ، ...
  • کربن، هانری (1384ش)، بن­مایه های آیین زرتشت در اندیشه سهروردی، ...
  • کرمانی، حمیدالدین (1967م)، راحه العقل، تحقیق و تقدیم مصطفی غالب، ...
  • کریستین سن، آرتور (1382ش)، مزداپرستی در ایران قدیم، ترجمه ذبیح ...
  • گزیده­های زادسپرم (1366ش)، ترجمه محمدتقی راشد محصل، تهران: موسسه مطالعات ...
  • لوئیس، برنارد (1370ش)، بنیادهای کیش اسماعیلیان، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: ...
  • مادلونگ، ویلفرد (1381ش)،  فرقه­ها­ی اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: اساطیر، ...
  • ماسینیون، لویی (1343ش)، سلمان پاک، ترجمه دکتر علی شریعتی، مشهد: ...
  • مجهول المولف (1383ش)، حدود العالم من المشرق الی المغرب، تعلیقات ...
  • معزی، مریم (1395ش)، اسماعیلیه بدخشان، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام. ...
  • مقدسی، مطهربن طاهر [بی­تا]، البدء و التاریخ، ج3، پورسعید: مکتبه ...
  • مقریزی، ابی­العباس تقی­الدین احمد­ (2000م)، اتعاظ ­الحنفاء، تحقیق محمد عبدالقادر ...
  • موید فی ­الدین شیرازی، هبه­الله­بن ­موسی (1996م.)، دیوان ­الموید فی­ ...
  • مینوی خرد (1379ش)، ترجمه و تحقیق احمد تفضلی، به کوشش ...
  • نادرزاد، بزرگ (فروردین و تیر 1376ش)، مهر پیامبر روشن با ...
  • ناصرخسرو قبادیانی (1366ش)، روشنایی نامه، به کوشش ولادیمیر ایوانف، تهران: ...
  • ...................................... (1388ش)، دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، به اهتمام سید ...
  • ...................................... (1356ش) ، وجه دین، به تصحیح و تحشیه و ...
  • .................................... (1384ش)، خوان اخوان، تصحیح علی اکبر قویم، تهران: اساطیر. ...
  • .................................... (1363ش)، جامع الحکمتین، با مقدمه کربن و معین، تهران: ...
  • نجلا، عزالدین (1990م )، الدروز فی التاریخ، الطبعه الاولی، بیروت: ...
  • نرشخی، ابی­بکر محمد­بن جعفر (1363)، تاریخ بخارا، تصحیح مدرس رضوی، ...
  • نوبختی، ابومحمد حسن­بن­ موسی (1386ش)­، فرق الشیعه، تصحیح محمد­جواد مشکور، ...
  • نیبرگ، هنریک ساموئل (1383ش)، دینهای ایران باستان، ترجمه سیف­الدین نجم­آبادی، ...
  • وارنر، رکس (1389ش)، دانشنامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: ...
  • و. گ. لوکونین (1350ش.)، تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت­الله رضا ...
  • ورمازرن، مارتین (1383ش)، آیین میترا، ترجمه بزرگ نادرزاد، تهران: چشمه، ...
  • ویدن گرن، گئو (1376ش. )، مانی وتعلیمات او، ترجمه نزهت ...
  • ........................... (1377ش)، دین های ایران، ترجمه منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ...
  • هالم، هاینس (1383ش)، کیهان­شناسی پیشافاطمی اسماعیلیه ، ترجمه حمیده نورانی ...
  • .......................... (1378ش)، جهانشناسی اسماعیلیه پیش از فاطمیان ، تاریخ و ...
  • هفت هات [بی­تا]، گزارش علی اکبر جعفری، تهران: انجمن فرهنگ ...
  • همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1387ش)، جامع ­التواریخ (تاریخ اسماعیلیان)، تصحیح محمد ...
  • هینلز، جان (1387ش)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و ...
  • یاقوت حموی، یاقوت­بن عبدالله (1995م)، معجم ­البلدان، ج1، بیروت: دار ...
  • یشت­ها (1377ش)، تحقیق ابراهیم پورداوود، ج1، تهران: اساطیر. ...
  • یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب [بی­تا]، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر. ...
  • Corbin,Henry (1964), Histoire de la philosophie Islamique, Paris. ...
  • Dozy, Reinhart­ (2015), Spanish Islam A History Of The Moslems ...
  • Ummu l-kitab (1936), (ed)  Ivanow,w, Der Islam, 23, pp.1-132. ...
  • Walker,Paul(1993), Early  Philosophical Shiism The Ismaili  Neoplatonism of Abu Yaqub  ...
  • Madelung,Wilferd (1993), Cosmogony and Cosmology vi. In Ismailism paper in ...
  • List of sources with English handwriting ...
  • Amūzgār, Žāleh (1374 Š.), Tārīḵ-e Asāṭīrī-e Īrān, Tehran: Samt. [In Persian] ...
  • Avestā (1374 Š.), translated and edited by Ḥāšim Rażī, Tehran: Fravahar. ...
  • Bondaheš (1385 Š.), Farnbaḡdādagī, edited by Mehrdād Bahār, Tehran: Tūs. [In ...
  • Aš‘arī ‘Ali b. Īsmā‘īl (1980), Maqālāt al-Īslāmīn va Īḵtelāf al-Moṣlīn, edited by ...
  • Aš‘arī Qumī S ‘ad b. ‘Abdallah Abī ḵalaf (1360 Š.) Al-Maqālāt ...
  • Āštīānī, Jalāl al-Dīn (1381 Š.), Zartošt, Mazdyasnā va Ḥokūmat, Tehran: Entešār. ...
  • Baḡdādī, ‘Abd al-Qādir b. Ṭāhīr b. Moḥammad (1419), Al-Farq bain al-Feraq, ...
  • Dā ‘ī Edrīs, Edrīs ‘Emād al-Dīn al-Qršī (1416), ‘Oyūn al-Aḵbār va ...
  • Daftary, Farhād (1393 Š.), Tārīḵ va Sonat-hā-ye Esmā ‘īlī-ye, translated by ...
  • Dēnkard, Third Book (1381 Š.), translated by Fereydūn Fażīlat, Tehran: ...
  • Dēnkard, Forth Book (1383 Š.), edited by Maryam Reżāī, Tehran: ...
  • Fatḥī, Ḏabīḥallah (1391 Š.), Pejūhešī dar Keyhānšenāsī-e Zorvānī va Keyhānšenāsī-e ...
  • Ḡanīma, Yusof (1936), Al-Ḥīra, Baghdad: Dankor al-Ḥadīṯa. ...
  • Gozīde-hā-ye Zādsparam (1366 Š.), translated by Moḥammad Taqī Rāšed Moḥaṣel, Tehran: ...
  • Haft Hāt, Gozāreš-e ‘Alī Akbar Jafarī, Tehran: Anjoman-e Farhang-e Īrān-e ...
  • Ḥāmī, Aḥmad (1355 Š.), Baḡ-e Nehr, Tehran. v ...
  • Al-Ḥimyarī, Abu Sa‘id Našvān b. Sa‘id b. Našvān, Al-Ḥūr al-‘Ain, edited ...
  • Ḥodūd al-‘Ālam min al-Mašrīq ila al-Maḡrīb (1383 Š.), edited by V. ...
  • Ibn Aṯīr, ‘Alī b. Moḥammad (1965), Al-Kāmil fi al-Tārīḵ, Vol. 1, ...
  • Ibn ḵalikān (1970), Vafayāt al-‘Ayān, edited by Eḥsān ‘Abbas, Vo. 3, ...
  • Ibn Nadīm, Moḥammad b. Esḥāq (1381 Š.), Al-Fihrist, translated by Moḥammadreẓa ...
  • Ibn Qutaiba, A‘bdulallah b. Muslim (1992), al-Ma ‘ārif, Egypt: Al-Haiat al- ...
  • Ibn Rosta, Aḥmad (1891), Al-A‘alāq al- Nafīsa, edited by De Goeje, ...
  • Ibn Ṣā’ed Adolusī, Ṣā ‘ed b, Aḥmad (1376 Š.) Al-Ta‘arīf b.Ṭabaqāt ...
  • Īṣṭaḵrī, Abu Isḥāq Ibrāhīm b. Moḥammad (1340 Š.), Masālik va Mamālik, ...
  • Karbāsīān, Maīheh (1386 Š.), Dar ḵarābāt-e Moḡān (Jostārī dar Farhang-e Īrānī), ...
  • Jalālī Moqadam, Mas ‘ūd (1384 Š.), Āeen-e Zorvānī, Tehran: Amīr Kabīr. ...
  • Karbāsīān, Maīheh (1384 Š.), Mīrāṯ-e Īrān-e Bāstān dar Rošanāīnameh Nāṣir ...
  • Kermānī, Ḥamīd al-Dīn (1967), Rāḥila al-‘Aql, edited by Moṣṭafā Ḡālib, Beirut: ...
  • Malṭī, Moḥammad b. Aḥmad b. ‘Abdulraḥmān (1428 / 2007), Al- Tanbīh ...
  • Manṣūr al-Yomn, Jafar (2010), Sarāir va Asrār al-Noṭqā, edited by Šatrutmān, ...
  • Maqdasī, Moṭahar, Al-Bada va al-Tārīḵ, Vol. 3, Port Said: Maktaba al-Ṯaqḡāfa ...
  • Maqrīzī, Abi al-Abbas Taqī al-Dīn Aḥmad b. ‘Alī (2000), At ‘āẓ ...
  • Moayed fi al-Dīn Šīrāzī, Hebat allah b. Mūsā (1996), Dīvān al-Moayid ...
  • Mo‘ezī, Maryam (1395 Š.), Esmāīlīyeh Badaḵšān, Tehran: Pejūheškadeh Tārīḵ-e Eslām. [In ...
  • Mīnovī ḵerad (1379 Š.) edited by Žāleh Āmūzegār, Tehran: Tūs. [In ...
  • Nāderzād, Bozorg (1376 Š.), Mehr Peyāmbar-e Rošan bā Dayhīm-e Tābān, ...
  • Nāṣer ḵosro Qobādīānī, Abu Mo‘īn (1388 Š.), Dīvān-e Ašār-e Ḥakīm Nāṣer ...
  • Nāṣer ḵosro Qobādīānī, Abu Mo‘īn (1363 Š.), Jāmeh al-Ḥekmatīn, edited by ...
  • Nāṣer ḵosro Qobādīānī, Abu Mo‘īn (1384 Š.), ḵān Aḵavān, edited by ...
  • Nāṣer ḵosro Qobādīānī, Abu Mo ‘īn (1366 Š.), Rošanāīnameh, edited by ...
  • Nāṣer ḵosro Qobādīānī, Abu Mo‘īn (1356 Š.), Vajheh Dīn, edited by ...
  • Najlā, ‘Ez al-Dīn (1990), Al-Dorūz fi al-Tārīḵ, Beirut: Dār al-‘Ilm llMalāīn. ...
  • Naršaḵī, Abībakr Moḥammad b. Jafar (1363 Š.), Tārīḵ-e Boḵārā, edited by ...
  • Nobaḵtī, Abu Moḥammad Ḥasan b. Mūsā (1386 Š.), Feraq al-Šī ‘a, ...
  • Rāzī, Abū Ḥātam Aḥmad b. Ḣamdān (1377 Š.), Kitāb al-Īṣlāḥ, edited ...
  • Rāzī, Abū Ḥātam Aḥmad b. Ḣamdān (1956), Al-Zīna fi Kalemāt al-Īslāmīa ...
  • Rašīd al-Dīn Fażlallah (1387 Š.), Jāme‘a al-Tavārīḵ (Tārīḵ-e Esmā ‘īlīān), edited by ...
  • Sajestānī, Abū Ya ‘qūb (2000), Kitāb al-Īftiḵār, edited by Pūnā Vālā ...
  • Sam‘ānī, Abī Sa‘īd Abdul Karīm b. Moḥammad b. Manṣūr al-Tamīmī ...
  • Šarḥ-e Qaṣīdeh Esmā‘īlī-ye Abu al-Heīṯam Jorjānī Mansūb be Moḥammad b. ...
  • Šahristānī, ‘Abdul Karīm (1992), Al-Milal va al-Niḥal, edited by Aḥmad Fahīm ...
  • Ṭabarī, Moḥammad b. Jarīr (1387 /1967), Tārīḵ al- Omam va al-Molūk, ...
  • Al-Tamīmī, Ḥamza b. ‘Alī Īsmā‘īl and Others (1986), Rasāil al-Ḥikma, Lebanon: ...
  • Taqīzādeh, Sayed Ḥasan (1379 Š.), Mānī va Dīn-e Ou, edited by ...
  • Yāqūt Ḥamavī, Šahāb al-Dīn Abu ‘Abdallah Yāqūt b. ‘Abdallah (1995), Mo‘jam ...
  • Yaqūbī, Aḥmad b. Abī Yaqūb, Tārīḵ al-Yaqūbī, Beirut: Dār Ṣādir. ...
  • Yašthā (1377 Š.), Vol 1, edited by Ebrāhīm Pūrdāvūd, Tehran: Asāṭīr. ...
  • References in English, French, German, Swedish ...
  • Benveniste, Emile (1929), The Persian Religion according to the chief Greek texts, ...
  • Christensen, Arthur (1928), Etudes sur le Zoroastrisme de la Perse Antique, ...
  • Corbin, Henry (1964), Histoire de la philosophie Islamique, Paris. ...
  • Corbin, Henry, 1971, Sohravardi et les Platoniciens de Perse, Paris: Gallimard. ...
  • de Goeje, Michael Jan (1886), Mémoire sur les Carmathes du Bahraïn ...
  • de Sacy, Antoine-Isaac Silvestre (1809), Mémoire sur la dynastie des assassins et sur ...
  • Dozy, Reinhart­ (2015), Spanish Islam a History of the Moslems ...
  • Eliade, Mircea (1981), A History of Religious Ideas, Chicago: University of ...
  • Halm, Heinz (1978), Kosmologie and Heilslehre der frihen Ismailiya, Wiesbaden. ...
  • Hinnells, John R. (1997). Persian Mythology, Chancellor Press. ...
  • Lewis, Bernard (1967). The Assassins: A Radical Sect in Islam, London: Weidenfeld ...
  • Lukonin, Vladimir Grigor’evich (1969), Culture of Sasanian Iran: Iran in the ...
  • Madelung,Wilferd (1993), Cosmogony and Cosmology vi. In Ismailism paper in Encyclopedia IRANICA, ...
  • Madelung, Wilferd (1988), Religious Trends in Early Islamic Iran, Suny Press. ...
  • Massignion, Louis (1955), Salmān Pāk and the spiritual beginnings of Iranian ...
  • Nyberg, Henrik S. (1937), Irans forntida religioner, Stockholm. ...
  • Pagels, Elaine (1989), The Gnostic Gospels, Vintage Reissue edition. ...
  • Petrushevsky, I. P. (1985), Islam in Iran, translated by Hubert Evans, ...
  • Stern, S. m. (1961), Ismāʿīlīs and Qarmatians, in L’Ēlaboration de l’Islam, ...
  • Vermaseren, M. J. (1960), Mithra, ce dieu mystérieux, trans. M. Léman ...
  • Walker, Paul (1993), Early Philosophical Shiism The Ismaili Neoplatonism of Abu ...
  • Warner, Rex (1975), Encyclopedia of World Mythology, Phoebus Publishing Company. ...
  • Widengren, Geo (1961), Mani und der Manichäismus, Stuttgart. ...
  • Widengren, Geo (1965), Die Religionen Irans, Stuttgart. ...
  • Zaehner, Robert Charles (1961), The Dawn and Twilight of Zoroastrianism, Weidenfeld ...
  • Zaehner, Robert Charles (1955), Zurvan, A Zoroastrian Dilemma, Oxford: Oxford University Press. ...
  • نمایش کامل مراجع