خوانش آیکونوگرافیک تصاویر مریخ و باورهای وابسته به آن در نگارگری ایرانی

تصویر مریخ در نگاره های دوره اسلامی در حالت هایی مختلف، گاه به تنهایی و گاه در برج های منطقه البروجی تصویر شده است. این نگاره ها مریخ را در حالی نشان می دهد که با یک دست شمشیری برگرفته و با دستی دیگر سری بریده حمل می کند. گاه نقش مایه عقرب جایگزین سر بریده شده و گاه مریخ با سر بریده و شمشیر و سوار بر قوچ ترسیم شده است. تکرار و تداوم این تصاویر در نگارگری دوره اسلامی بیانگر انتقال باورهایی از دوران پیش از اسلام است. این پژوهش بر مبنای روش آیکونوگرافی و با رویکرد استحاله آیکونوگرافیک به خوانش نگاره های مریخ در دوره اسلامی، با استناد به متون نجومی و دلالت های مفهومی نهفته در نگاره ها، و بررسی چگونگی ارتباط تصاویر مریخ و نقش مایه های موجود در نگاره ها با ایزد بهرام و مفاهیم موجود در بهرام یشت پرداخته است. از جمله میتوان به دلالت های برج حمل (تاج و افسر، فره، جنگجویی، پادشاهی و تقدس آتش) و برج عقرب (جنگجویی و درمان بخشی) درارتباط با مفاهیم ایزد بهرام اشاره کرد. از یافته های این پژوهش همچنین میتوان به خوانش سه نگاره دوره اسلامی اشاره کرد که در آنها نقش مایه های آتش، سر بریده، شمشیر، تاج و برج های نجومی در کنار یکدیگر قرارگرفته است. این نقش مایه ها بر مبنای رویکرد استحاله آیکونوگرافیک، بیانگر تداوم و استمرار باورهای مربوط به ایزد بهرام از دوره پیش ااسلامی در قالب نگاره های مریخ در دوره اسلامی است.

کلیدواژه ها:

ایزد بهرام ، مریخ ، استحاله آیکونوگرافیک ، نقش مایه ، نگاره