طراحی و اعتباریابی ابزاری ویژه برای ارزیابی بار کار ذهنی اپراتورهای اتاق کنترل صنایع فرایندی (PCR-TLX)

زمینه و هدف: ماهیت وظایف اپراتورهای اتاق کنترل با توجه به نیازمندی شناختی بالایی که در این وظایف وجود داردمی تواند باعث ایجاد بار کار ذهنی در این کاربران و امکان ایجاد خطای اپراتور و حوادث فاجعه بار گردد. ابزار مناسب و ویژهبرای ارزیابی بار کار ذهنی در اپراتورهای اتاق کنترل صنایع فرآیندی از ضروریاتی است که تاکنون به آن پرداخته نشده است؛هرچند که ارزیابی های فراوانی در این زمینه شده است، اما از ابزارهای عمومی برای این منظور استفاده شده است. این مطالعهباهدف طراحی و اعتبارسنجی یک ابزار ویژه نوین برای ارزیابی بارکار ذهنی در این کاربران و مبتنی بر متدولوژی بار کار ناسا([1]NASA-TLX) انجام گردید.روش بررسی: این مطالعه به صورت کیفی و کمی در سه فاز به ترتیب شامل شناسایی و تجزیه وتحلیل شناختی وظایف،شناسایی ابعاد و طراحی گویه های ابزار و بررسی ویژگی های روان سنجی ابزار در اتاق های کنترل 8 پالایشگاه گازی وپتروشیمی کشور انجام گردید. برای اجرای فاز اول از روش های واکاوی سلسه مراتبی وظیفه [2] (HTA) و تجزیه وتحلیلشناختی وظایف [3] (CTA) مبتنی بر فن مشاهده و مصاحبه انفرادی با 20 نفر از اپراتورهای باتجربه استفاده شد. در فاز بعدی،متناسب با وظایف و نیازمندی های شناختی شناسایی شده و با استفاده از پانل خبرگان و همچنین مرور مطالعه های پیشین،ابعاد شش گانه شکل دهنده بار کار فکری اپراتورهای اتاق کنترل صنایع فرایندی بر اساس متدولوژی NASA-TLX انتخاب شدو گویه های متناسب با هر حیطه تدوین شد. درنهایت، در فاز، سوم ویژگی های روان سنجی ابزار در بین جامعه هدف (60 نفر)موردبررسی قرار گرفت. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و AMOS نسخه 23 انجام گرفت.یافته ها: شش حیطه طراحی شده برای ابزار شامل توجه، آگاهی از موقعیت، استرس، فشار زمانی، عملکرد و تلاش بود. بررسیروایی و اعتبار ابزار بر اساس روایی صوری و محتوایی، روایی ساختار عاملی، روایی هم زمان (ارتباط با NASA-TLX)، ضریبتوافق بین ارزیابان، ضریب همسانی درونی (آلفای کرونباخ) و پایایی ابزار (مقایسه میانگین نمره ابزار در طی دو مرحله و بازهزمانی چهارهفته ای)، حاکی از ویژگی های روان سنجی بسیار مناسب ابزار بود.نتیجه گیری: یافته های پژوهش حاضر منجر به طراحی و توسعه یک ابزار استاندار ویژه ارزیابی بار کار فکری در بیناپراتورهای اتاق کنترل صنایع فرایندی شد. از این ابزار می توان برای سنجش دقیق و ارزیابی مداخله های هدفمند برای کاهشبارکار فکری و کاهش خطاهای شغلی در بین این کاربران استفاده کرد.

کلیدواژه ها:

، CTA ، CPR-TLX ، اتاق کنترل ، صنعت فرآیندی ، ویژگی های روان سنجی