بررسی تطبیقی حمزه نامه با حمزه البهلوان: منشا قصه، شخصیت اصلی، محتوا و گونه

یکی از مشهورترین قصه های عامیانه فارسی، حمزه نامه یا قصه امیرالمومنین حمزه است. ترجمه به زبان های دیگر،  تهیه نسخه مصور به دستور اکبرشاه هندی و داشتن آدابی ویژه برای نقل این قصه، نشان دهنده اهمیت آن برای مردم و شاهان در برهه ای از تاریخ است. اصل این داستان عربی است و حمزه­البهلوان نام دارد و شخصیت اصلی قصه، پهلوانی خیالی است. این قصه و شخصیت اصلی قصه، تحت تاثیر داستان هایی مانند رستم و اسفندیار که در شبه جزیره برای مردم نقل می شد، ساخته و پرداخته شده­است و شخصیت حمزه­العرب ، بدیل عربی رستم است که ایرانیان برای فروکاستن و حتی از میان بردن حس نژادپرستی خود به این پهلوان خیالی، نام او را تغییر داده اند و در نتیجه، شخصیت داستانی تحریف شده­است. بهتر است حمزه نامه را قصه ای پهلوانی بدانیم، نه یک قصه شبه­تاریخی یا حماسه مشهور دینی یا حتی رمانس؛ اما قصه حمزه­البهلوان جزو آثار ادب­الشعبی و السیره­الشعبیه است. در ادبیات عرب، ادب­الشعبی در برابر ادب رسمی قرار می گیرد. در ادب­الشعبی متن مکتوب وجود ندارد؛ بنابراین به تعداد شنوندگان، راوی پدید می آید. بخشی از ادب­الشعبی در اصطلاح ، السیره­الشبیه نام دارد. السیره­الشعبیه از دل ادب­الشعبی می جوشد و ضمن بهره­مندی از امکانات افسانه های خیالی و پهلوانی از پالایه اعتقادات اسلامی می­گذرد.

کلیدواژه ها:

حمزه نامه ، حمزه البهلوان ، قصه عامیانه ، ادب الشعبی ، السیره الشعبیه