دفاع از اتهام سفید امضا
اتهام سفید امضا یکی از دعاوی رایج در محاکم حقوقی و کیفری است که می تواند تبعات سنگینی برای متهم به همراه داشته باشد. در این مقاله، به بررسی مفهوم سفید امضا، نحوه اثبات یا رد اتهام، و راهکارهای دفاعی موثر می پردازیم.
سفید امضا چیست
سفید امضا به حالتی اطلاق می شود که فردی برگه ای را امضا کرده اما محتوای آن مشخص نشده است. این برگه می تواند بعدا توسط شخص دیگری تکمیل شود، که در برخی موارد ممکن است به سوءاستفاده منجر شود. در دعاوی کیفری، فردی که مدعی سو استفاده از سفید امضا است، باید اثبات کند که متن بعدا بدون رضایت او نوشته شده است.
ارکان جرم سو استفاده از سفید امضا
برای تحقق جرم سوءاستفاده از سفید امضا، باید سه رکن اصلی قانونی، مادی و معنوی وجود داشته باشد:
- رکن قانونی
این جرم در قوانین کیفری ایران مورد اشاره قرار گرفته است. طبق ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات):
“هر کس از سفید امضایی که به او سپرده شده یا به هر طریق به دست آورده، سوءاستفاده کند، به مجازات به شش ماه تا یک سال و شش ماه حبس محکوم خواهد شد.”
این ماده نشان می دهد که قانونگذار این عمل را جرم انگاری کرده و مجازات مشخصی برای آن تعیین نموده است.
- رکن مادی (عمل فیزیکی جرم)
برای اینکه جرم سوءاستفاده از سفید امضا محقق شود، باید رفتار مجرمانه ای انجام گیرد که شامل موارد زیر است:
- وجود برگه ای که دارای امضای معتبر باشد.
- تکمیل غیرمجاز و غیرقانونی متن روی برگه پس از امضا.
- استفاده از این سند به ضرر امضاکننده یا به نفع شخص دیگر.
- رکن معنوی (سوءنیت)
- برای تحقق جرم سوءاستفاده از سفید امضا، سو نیت عام (قصد انجام عمل مجرمانه) و سو نیت خاص (قصد ضرر رساندن یا نفع شخصی) ضروری است.
- اگر فرد ثابت کند که از سند به صورت مجاز و طبق توافق اولیه استفاده کرده است، جرم منتفی خواهد شد.
راهکار دفاعی در برابر اتهام سفید امضا
- انکار امضا
یکی از دفاعیات رایج در این پرونده ها، انکار امضا یا ادعای جعل است. در این حالت، کارشناس خط و امضا می تواند بررسی کند که آیا امضای موجود واقعی است یا جعلی.
- اثبات رضایت قبلی
در برخی موارد، متهم می تواند ثابت کند که امضای خود را با علم و رضایت کامل روی برگه قرار داده و بعدا متوجه شده که از آن سوءاستفاده شده است. اگر اثبات شود که امضا با آگاهی بوده، جرم سفید امضا منتفی خواهد شد.
- عدم سوءنیت متهم
جرم سفید امضا مستلزم سوءنیت است. در صورتی که متهم بتواند اثبات کند که قصد سوءاستفاده نداشته و برگه برای اهداف قانونی امضا شده، می تواند از خود دفاع کند.
- استناد به شهادت شهود
اگر شاهدی وجود داشته باشد که بتواند تایید کند امضای متهم همراه با آگاهی و رضایت او بوده، این امر می تواند دفاع قوی ای محسوب شود.
- بررسی شرایط تنظیم سند
در صورتی که سفید امضا در شرایطی امضا شده باشد که شائبه اجبار، اکراه یا فریب وجود داشته باشد، متهم می تواند از این موارد به عنوان دفاع استفاده کند.
می تواند نقش تعیین کننده ای در ارائه دفاعیات مستند، جلوگیری از تضییع حقوق متهم و افزایش شانس موفقیت در دادگاه داشته باشد.
تفاوت جعل و سو استفاده از سفید امضا
هرچند جعل و سوءاستفاده از سفید امضا هر دو جرایمی مرتبط با اسناد هستند، اما از نظر ماهیت، نحوه ارتکاب و مجازات تفاوت های مهمی دارند.
- جعل زمانی رخ می دهد که امضا یا سند به طور کلی جعلی باشد یا تغییر داده شود.
- سوءاستفاده از سفید امضا زمانی رخ می دهد که فردی یک سند امضاشده را بدون اجازه و برخلاف توافق، تکمیل کند.
بنابراین، جعل مستلزم تحریف یا تغییر غیرمجاز سند است، در حالی که در سفید امضا، امضاکننده از ابتدا سند را امضا کرده اما از آن سوءاستفاده شده است.
مرور زمان در جرم سو استفاده از سفید امضا
جرم سوءاستفاده از سفید امضا یا سفید مهر، مطابق ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی، به یک تا سه سال حبس محکوم می شود. با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعریزی در سال ۱۳۹۹، این مجازات به شش ماه تا یک سال و نیم حبس کاهش یافته است.
این جرم از جمله جرایم غیرقابل گذشت محسوب می شود؛
بنابراین، رضایت شاکی تاثیری در تعقیب و مجازات مرتکب ندارد. با این حال، به دلیل ماهیت بازدارنده این جرم، مشمول مرور زمان می شود. بر اساس ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، مرور زمان تعقیب جرایم تعزیری درجه پنج (که شامل این جرم می شود) هفت سال است.
یعنی اگر از تاریخ وقوع جرم تا هفت سال تعقیبی صورت نگیرد، تعقیب جرم مشمول مرور زمان می شود.
همچنین، مطابق ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی، در جرایم قابل گذشت، شاکی باید حداکثر تا یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم شکایت کند؛ در غیر این صورت، حق شکایت کیفری او ساقط می شود. با توجه به غیرقابل گذشت بودن جرم سوءاستفاده از سفید امضا، این ماده در مورد آن اعمال نمی شود.
سوءاستفاده از سفید امضاء و انتقال مال غیر
در رویه قضایی، چنانچه متهم از سفید امضاء برای انتقال مال غیر استفاده کند، تنها به مجازات انتقال مال غیر محکوم می شود و سوءاستفاده از سفید امضاء به عنوان جرم مستقل تلقی نمی گردد.
به عنوان مثال، در یک پرونده، متهم با سوءاستفاده از سفید امضاء، ملکی را به نام خود منتقل کرده و سپس منافع آن را به شخص ثالثی اجاره داده است. دادگاه بدوی ابتدا متهم را به اتهام سوءاستفاده از سفید امضاء و انتقال مال غیر محکوم نمود.
اما در مرحله تجدیدنظر، دادگاه با این استدلال که سو استفاده از سفید امضاء مقدمه ای برای ارتکاب جرم انتقال مال غیر بوده و جرم مستقل محسوب نمی شود، حکم به برائت متهم از اتهام سوءاستفاده از سفید امضاء داد و تنها مجازات مربوط به انتقال مال غیر را تایید کرد