معنای قانونی آفرینه فکری در خلق یک پدیده هنری

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

تعریف آفرینه فکری در ماده یک قانون حمایت حقوق مولفان فاقد وصف مانعیت است زیرا این تعریف افرادی را دربر می گیرد که در عرف و در اصطلاح حقوقی به آنها اثر اطلاق نمی گردد. به طور مثال تعریفی که از اثر یا آفرینه فکری و ذهنی در قانون به عمل آمده، اختراعات و اکتشافات را نیز شامل می گردد و حال آن که با توجه به عنوان قانون و ضوابط مقرر در آن، روشن است که مقررات مزبور ناظر بر تالیفات، تصنیفات و پدیده های هنری است ولی اختراعات یا اکتشافات چه از نظر خصوصیات و چه از نظر شرایط حمایت و مدت حمایت با آفرینه های فکری تفاوت دارد.

اگر ایراد شود که اختراعات و اکتشافات نیز همانند آثار ذهنی یا آفرینه های فکری، ریشه در تلاش فکری یا اندیشه و تراوشات ذهنی دارد و در واقع اختراع یا اکتشاف در ردیف سایر آثار فکری قرار دارد، در پاسخ می توان گفت، اولا در اصطلاح و عرف حقوق، به اختراع یا اکتشاف، اثر (Ocuvre) گفته نمی شود. ثانیا اگر کشف و اختراع، اثر فکری به مفهوم خاص بود، قانونگذار تفاوتی بین آنها قائل نمی گردید. ثالثا در فرض نهایی اگر بخواهیم اختراع و بعضی از اکتشافات را نوعی اثر بدانیم، به طور مسلم همه کشفیات، اثر فکری و حاصل تلاش ذهنی نخواهند بود. به طور مثال اگر کسی در حال خاک برداری از زمینی به منظور احداث ساختمان، معدن طلائی را کشف کند، که در عرف گفته می شود معدن طلا کشف شده است، چنین کشفی ناشی از تلاش فکری نیست تا به توان به آن «اثر» اطلاق کرد.

با توجه به مراتب عنوان شده، به نظر می رسد تعریفی که ماده یک قانون حمایت مولفان از اثر کرده است تعریفی ناقص، مجمل و کلی است.

شاید علت کلی گوئی قانونگذار، گستردگی موضوع، متنوع بودن آثار فکری و یا اختلاف نظر حقوق دانان، در تعریف اثر، باشد. در واقع باید اذعان کرد که به سادگی و به آسانی نمی توان مفهوم آفرینش فکری را طوری تعریف یا بیان کرد که از نظر علمی قناعت وجدان حاصل شود.

در زمینه این مساله که اثر یا آفرینه فکری چیست، مطالب مفصلی از طرف حقوق دانان و متخصصان بیان گردیده است و در مجموع، محصول کار فکری و ذهنی که مبین شخصیت آفریننده آن باشد، اثر فکری نامیده شده است یعنی آنچه در فرم و شکل اثر آمده، آنچنان با فکر و خصوصیات روانی پدید آورنده اثر عجین و در آن ذوب شده است که تفکیک آنها از یک دیگر امکان پذیر نخواهد بود.

بنابراین در تعریف اثر یا آفرینه فکری می توان گفت: آفرینه فکری، آن چیزی است که در اثر تلاش و کوشش فکر و اندیشه انسانی مهیا می گردد و به شکل یا فرم ادبی، علمی یا هنری ظاهر خواهد شد.

اثر یا آفرینش فکری به آن دسته از محصول ذهنی اطلاق می گردد که اصیل باشد. با این ترتیب بهتر است در تعریف اثر گفته شود: «اثر، محصول اصیل تلاش آزاد فکری انسان است که در شکل و فرمی خاص، ابراز شده باشد.». در پیش نویس قانون حمایت از مالکیت ادبی و هنری، به آفرینش های فکری اصیل، اثر اطلاق گردیده است.