آشنایی با مشاوره در خانواده

 آشنایی با مشاوره و روانشناسی خانواده 

1-خانواده

خانواده یکی از بنیادی ترین سیستم جوامع طبیعی و از میراث های کهن فرهنگی و از نهاد های پویا و تاثیر گذار با ویژگی های منحصر به فرد است که اثرات مستقمی بر رشد و تربیت افراد جامعه دارد.در این سیستم طبیعی ،اجتماعی،فرهنگی، افراد با وابستگی ها و دلبستگی ها و وفاداری های عاطفی نیرومند، پایا و پایدار و با مستحکم از نسلی به نسل دیگر با شرایط و موقعیت های جغرافیایی، مکانی و زمانی در درازای تاریخ شکل گرفته است.به دلیل اهمیتی که خانواده در شکل گیری شخصیت انسان ها دارد، توجه به آرامش و آسایش موجود در یک خانواده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.زن و مرد بنیان گذار یک خانواده ، نقش مهمی در پیشگیری مشکلات و اختلالات خانوادگی و بهبود آنها ایفا می کنند. دانش و تخصص روان شناسی و مشاوره با شناخت علمی رفتار ، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی، بهزیستی افراد،خانواده ها و جامعه دارند.

2-مشاوره خانواده

مشاوره خانواده،آگاهی رسانی به خانواده ها و افزایش مهارت های زندگی، به پایداری و ثبات خانواده کمک می نماید.

 در برخی افراد توانایی و توانمندی نه گفتن وجود ندارد . این افراد دچار خود کم بینی و احساس حقارت شده اند و قدرت حل مساله و تصمیم گیری در این افراد ضعیف است .بنابراین تنها کسی می تواند به این افراد کمک کند و در آنها تغییر ایجاد نماید نخست ،خود فرد است. که مشاور خانواده با استفاده از تخصص و مهارت ها و تکنیک های مشاوره ای، به فرد کمک می نماید.

مشاور با شناسایی نقاط قوت و نقاط ضعف و نقاط مثبت و منفی مراجع و بررسی وضعیت خانوادگی و محیطی و سایر عوامل به مراجعان کمک می نماید تا به توانمندی ها ، خود باوری و خود آگاهی لازم برای بهبود وضعیت برسد. هرچه انسان خود آگاهی بیشتری نسبت به خودش داشته باشد انسان سالم و رو به رشد است.

مشاور می تواند بر روی شیوه تفکر و احساسات مراجع تاثیر بگذارد. با افزایش خود آگاهی در مراجع و نگاه مثبت به خودش بهتر می تواند به خودش کمک کند و مسیر را هموار تر نماید. خود آگاهی بهترین کار برای کمک به خود است.

گاهی همگی ما احساسات آزار دهنده داریم که باید بتوانیم این احساسات و اضطراب و استرس و هیجانات مثبت و منفی را کنترل و مدیریت کنیم. مشاور و درمانگر خانواده می تواند با شناخت مراجع در کنترل و مدیریت این مشکلات به افراد و خانواده ها کمک نماید.

3-پیوند زناشویی

پژوهش های متعددی در دنیا نشان میدهد که کیفیت رابطه ما،تعیین کننده کیفیت زندگی ما می باشد.سرآمد همه روابط رابطه عاطفی است.مشاوران ازدواج،متخصین ومهندسین رابطه عاطفی هستند.به نظر می رسد که امروزه موفقیت و کیفیت زندگی مشترک،با قدمت و دوام رابطه نیست که مورد ارزیابی قرار می گیرد،بلکه معیار بسیار مهم برای افراد در زندگی مشترک، میزان رضایت مندی می باشد.

ازدواج،نوعی تکامل روانی و رسیدن به تمامیت،شخصیت و تشکیل خانواده، رفع نیازهای عاطفی و روانی و جنسی است.ما صرفا با یک نفر ازدواج نمی کنیم بلکه با یک سیستم ازدواج می کنیم.ازدواج همانند مهاجرت به یک کشور دیگر است.آغاز زندگی مشترک از دو خانواده با دو فرهنگ متفاوت است.

4-شناخت نیازها در روابط زوجین

اولین گام در سلامت روابط، تعریف نیازهای عاطفی خودمان در رابطه است. برای انجام این کار هدف اصلی مشاوره ازدواج کمک به همسران در درک دنیای عاطفی یکدیگر و ایجاد همدلی برای یکدیگر است. برنامه پیشگیری از زوجین، با مشاوره ازدواج طراحی شده است.تا زوج ها بتوانند در پاسخ به تماس ها و واکنش های احساسی و هیجانی بهتر عمل کنند همه زوج ها نیاز به کمک برای درگیر شدن در دنیای عاطفی یکدیگر دارند.

دو زوج هر کدام دنیای مطلوبی دارند و مطابق آن رفتار می کنند. اگر آن ها ندانند در دنیای مطلوب هر کدام چه می گذرد،به طور ناخواسته به همدیگر آسیب و ضربه می زنند.این رفتارها باعث کنترل بیرونی می شود.یعنی یکی از زوجین بخواهد شریک زندگیش را طوری تغییر دهد تا شبیه دنیای مطلوب خودش شود.

5-مشاوره پیش از ازدواج

معمولا پس از ازدواج هست که رفتار هایی را از زوجین می بینیم که تا پیش از ازدواج ، آن رفتارها شناسایی نشده است.به طوری که زوجین و یا یکی از آنها،تغییر رفتار داده است. بنابراین در مشاوره ازدواج کمک می شود تا دنیای مطلوب زوجین دست کاری، تعدیل، تلطیف و انعطاف پذیرگردد تا به انتظارات و ایده آل های یکدیگر نزدیک شوند و با شناخت و گفتگو،دنیای مطلوب همدیگر را بشناسند و بدانند و بفهمند.برای درک و فهم و متعهد شدن به دنیای مطلوب و رفع نیاز ها و خواسته های هریک از زوجین،نیاز به مهارت آموزی و آموزش روانی می باشد.

مشاوره پیش از ازدواج،رویکرد پیشگیرانه،مبتنی برافزایش دانش و مهارت افراد درحرکت به سوی ازدواج موفق، باثبات و پردوام، درمیان زوجین است. رویکرد پیشگیرانه در مشاوره پیش از ازدواج،کمک به زوجین جهت توجه به عوامل موثردر ازدواج، با تکیه بر بررسی ویژگی های شخصیتی خود و طرف مقابل است، که موجب پیشگیری از اتلاف سرمایه عمر و تداوم ازدواج می گردد.

مشاوره پیش از ازدواج یکی از راه های تغییر یا کاهش باورهای غیرمنطقی و انتظارات غلط از ازدواج است و تاثیرات موثر و معناداری بر کیفیت ازدواج افراد دارد.

6-مشاوره زوجین، پس از ازدواج

زوج ها بر سر مسائل تکراری با یکدیگر جر و بحث می کنند.مانند:خواستن یا نخواستن فرزند،کمیت و کیفیت رابطه جنسی،کمک و همکاری کردن و یا کمک نکردن در امور خانه داری و تفاوت در سبک تربیتی فرزندان، استفاده نا بجا از تکنولوژی، کنترل کردن، تعصب و حسادت، رفتار های جنسی مخرب، استفاده از فرزند به عنوان ابزار، بد رفتاری و آزار رساندن و استفاده از رابطه جنسی و صمیمت برای کنترل دیگری.

زوجین یاد نگرفته اند که چگونه خود را آرام کنند و در احساسات خود غرق نشوند، و حالت دفاعی به خود نگیرند. آنان باید مهارت های زندگی را بیاموزند.

حتی خوشبخت ترین زوج ها هم مشاجره و دعوا دارند، اما آن چه مهم و پر اهمیت است، تغییر دادن شکل مشاجره است.مشکل اساسی این است،ما یاد نگرفتیم،آموزش داده نشده،چگونه در تعارضات،مشاجرات و اختلافات ، چگونه رفتار و عملکرد داشته باشیم.

در پژوهش های انجام شده نتایج نشان داده اند که بیشتر زوج هایی که طلاق گرفته اند، دلایل اصلی 80 درصد جدایی ها از فاصله گرفتن و کاهش احساس صمیمت بین زوج ها بوده است.

در آزمایشات جان گاتمن،مشکل اصلی در موجی از جدایی های زوج ها این بود که هیچ کاری با هم نداشتند و در عمل هیچ گونه تعارض و مشاجره ای با هم نداشتند.اما زوج هایی که در جریان تعارضات و مشاجرات، چهار رفتار کلیدی و به گفته جان گاتمن چهار اسب سوار کلیدی،یعنی : انتقاد ، تحقیر، دیوار سازی و حالت تدافعی را نشان دادند، به طور میانگین 5 سال پس از ازدواج، طلاق می گیرند.

زوجین باید تلاش کنند یاد بگیرند که در مهارت های حل اختلاف، اختلافات، سوء تفاهم ها، رنجش و ناراحتی هایی که در ارتباط بین یکدیگر ایجاد شده با روش های سالم برطرف نمایند.

کسانی که به همدیگر عشق دارند و نگاه عمیق تری به زندگی و روابط زناشویی دارند ، به دنبال راه حلی برای رفع مشکلات هستند.با افزایش نارضایتی زناشویی و درخواست زوجین برای بهبود روابط زناشویی، نشانگر نیاز زوجین به مداخله ها و آموزش های تخصصی در این زمینه می باشد.با توجه به آسیب های ایجادشده از این پدیده، مشاوران و درمانگران خانواده، به منظور کنترل عوارض جبران ناپذیر بوجود آمده، با به کارگیری شیوه های نوین، برای حل این مشکلات تلاش می کنند تا زوجین را با آموزش مهارت های ارتباطی و راه ها و تکنیک های بهبود روابط، بتوانند راه های، حل اختلاف را یاد بگیرند و تا جایی که ممکن است از جدایی دوری می کنند.

7-مشاوره فرزند پروری

تحقیقات نشان دادند که والد کامل وجود ندارد. ما به عنوان والد اشتباهات زیادی خواهیم داشت اما این اشتباهات پذیرفتنی هستند.برای همین است که گاهی باید از خود ما سپاس گزار باشیم و از ابراز گویه های سرزنش آمیز پرهیز کنیم.فرزندان ما همانند هر انسان دیگری، منحصر به فرد هستند و داستان و روایت زندگی خود را دارند.

تاثیر پذیری نوجوان از هم جنس خود یا جنس مخالف بیشتر از والدین می باشد. والدین می بایست با کمک گیری از مشاور خانواده، سعی کنند در این دوران رفتار توام با شناخت با نوجوان خود داشته باشند و در امور آنها دخالت مستقیم نداشته باشند. نوجوان در این سن بسیار حساس و آسیب پذیر می باشد به همین دلیل مطالعه روانشناسی نوجوان و استفاده از مهارت های مشاوره ای ضرورت دارد.

مطالعات نشان میدهد که صمیمیت و حمایت والدین به طور مثبت با رفتار اجتماعی کودکان مرتبط است.

دادن آگاهی از طریق مشاوره به مادران در ایجاد سازش و محیط حمایتی برای کاهش فشارهای دوران بلوغ و پرخاشگری نوجوانان موثر است. برای شناخت ویژگی های گروه های نوجوان باید گروه های نسلی را بشناسیم.

خانواده به عنوان نهاد اجتماعی بنیادین مهمترین نقش را در آموزش و انتقال اطلاعات و رفتارهای بهداشتی به نوجوان دارد. گرچه هر یک از اعضای خانواده در آموزش مسایل بلوغ به نوجوانان نقش دارند، جایگاه مادر در این میان بارزتر از دیگران است و بیشتر نوجوانان رفتارهای بهداشتی را از مادران خود فرا می گیرند. بررسی ها نشان داده است که بیشتر پدران، مادران، نوجوانان و مربیان از مسایل بهداشتی دوران بلوغ آگاهی ندارند که می تواند در ایجاد تضاد و تعامل نامناسب با نوجوانان موثر باشد.

وجود ناسازگاری های عاطفی و اجتماعی در خانواده و مدرسه و محیط کار، روبرو شدن با مشکلات متعدد اقتصادی، تحصیلی، شغلی، جنسی، اخلاقی، نگرانی ها و ناراحتی های فکری همانند تضاد و تعارض با والدین و معلمین، تصمیم گیری های مهم و اساسی در انتخاب رشته تحصیلی و انتخاب شغل و... دلایل و شواهدی روشن بر ضرورت استفاده از خدمات مشاوره خانواده است.

8-مشاوره سالمندان

سالمندی بخشی از زندگی ما انسان ها است. پیری و سالخوردگی و سالمندی، در جوامع مختلف، با توجه به شرایط فرهنگی، جغرافیایی و زیستی نگاه متفاوتی دارد.

سالمندی پدیده ای ارثی است که به وسیله ی مجموعه ای از تغییرات در بیولوژی، فیزیولوژی، بیوشیمی و آناتومی سلول های بدن ایجاد می شود و این تغییرات با طول زمان روی کارکردسلول ها اثر می گذارند.بنابراین سالمندی جدا از مابقی حیات انسان نیست. زیرا پیر شدن از کودکی فرد شروع می شود. بیشتر بیماری های دوران پیری در جوانان نیز مشاهده می شود.و بیماری معیار معتبری برای دوران سالمندی نیست.

9-مشاوره در بحران

بحران درونی است ولی یک حادثه و یک واقعه، امری بیرونی است که به عنوان یک واقعه ی خطر آفرینی که در بیرون از روان ما و در دنیای واقعی اتفاق می افتد،ممکن است توسط یک نفر تحت عنوان بحران تلقی شود و برای شخص دیگری یک رویداد عادی تلقی شود. بنابراین وقوع یک واقعه تحت عنوان بحران به ادراک و برداشت هر نفر بستگی دارد.

وقوع یک واقعه بیرونی که دارای خطرات و آسیب زایی است و ما آن را ادارک می کنیم، به بقا و تمامیت زندگی و بودن ما ممکن است آسیب بزند. زمانی که چنین تلقی از خطر، ادراک می شود بدن انسان بصورت هوشمند برای حفظ بقا و تمامیت خودش بصورت غریزی برای حفظ آن، شروع به واکنش و پاسخ دادن می کند. این پاسخ ها به منظور کنار آمدن،مقابله کردن و برخورد کردن با آن حادثه و واقعه خطر آفرین است.

سوگ و سوگ واری نوعی پاسخی طبیعی است برای افرادی که بحرانی را تجربه می کنند که این بحران، تجربه ازدست دادن است وفقدانی اتفاق می افتد مانند ازدست دادن عزیزی یاخانه و امنیت و پول یا سلامتی باشد، که بار هیجانی زیادی ایجاد می کند و این تجربه هیجانی پس از بحران و ادراک ازدست دادن ها، بقای فرد و سلامتی روانی و جسمی و ادامه زندگی فرد را تهدید می کند و او را مضطرب و دچار ترس می کند و برای اینکه فرد بتواند نسبت به این بار هیجانی پردازش و سازگار شود و بتواند آ ن را به عنوان یک حادثه ای که می تواند بگذرد و به عنوان یک حادثه ای که هنوز زخمش را به دوش می کشد، نیازمند سوگ واری طبیعی است که فرد به سازگاری و پذیرش نهایی می رسد و به زندگی عادی برمی گردد.

10-پیشگیری از از تعارضات و الگو های بین نسلی

افراد و خانواده هایی که تلاش می کنند بیاموزند و یاد بگیرند که الگو های چند نسلی را تغییر دهند، این افراد و خانواده ها، با تعمق و تفکر و بدون قضاوت و تعصب نگری،به بررسی ریشه های رفتار های خانوادگی خود می پردازند، تا الگو های ناسالم رفتاری را ریشه کن نمایند.

با آموزش و یادگیری و پذیرش و انعطاف پذیری، رشد روانی و ایجاد بینش ونگرش های مثبت جدید، به عنوان یک چرخه شکن، باید بتوانیم توانمندی هایمان را افزایش دهیم و راه های جدید و مهارت های جدیدی برای زندگی پیدا کنیم.بنابراین برای تغییرات باید مهارت های جدید یاد بگیریم ، کارهای جدید و نویی را انجام دهیم و خانواده را با این مهارت ها آشنا و درگیر نماییم تا بتوانیم الگوهای قدیمی را تغییر و مقاومت هایی که پیش رو داریم را کاهش دهیم تا منجر به پذیرش و تغییر الگو های ناسالم گردد.

یادگیری مهارت های ارتباطی و مهارت های زندگی به ویژه مهارت های بین زوجین تاثیرات بسیاری در روابط زوجین و فرزندان به عنوان یک راهکار موثر برای پیشگیری از آسیب های خانواده ها و افراد دارد.

مطالعات نشان داده که زوج هایی که با یکدیگر ارتباط قوی دارند، توانایی تایید دوجانه در آن ها بیشتر است و این سبب کاهش سوء تفاهم ها و اختلافات و مشکلات می گردد.

زندگی کوتاه است و زمان به سرعت می گذرد، گاهی به گذر زمان گذشته نگاه کنید اما در گذشته باقی نمانید از این فرصت برای بهبود باقی مانده زندگی خود تلاش کنید. بنابراین هم اکنون و در اولین فرصت ممکن، هر چند وقت یک بار ، افکار، ادراکات، احساسات و هیجانات خودتان را در مورد زندگی، روابط بین فردی و شیوه ارتباط با همسر و فرزندانتان را با یک مشاور خانواده مورد بازبینی قراردهید. و از راه کارها و تکنیک های مشاور خانواده برای بهبود زندگی تان بهره مند شوید.

 بخشی از کتاب :

 آشنایی با مشاوره در خانواده

 بهمن ماه 1403

حمیدالدین غفاری

دانش آموخته کارشناسی ارشد مشاوره خانواده،دانشگاه آزاد، واحد علوم و تحقیقات تهران