بررسی و تحلیل باورهای عامه در اشعار واعظ قزوینی
بررسی و تحلیل باورهای عامه در اشعار واعظ قزوینی
بخش عظیمی از فرهنگ و ادبیات شفاهی هر ملتی ادبیات عامه است. این نوع ادبی شامل عادات، سنن، افسانه ها، باورها، آیین ها، آداب و رسوم و ضرب المثل های ملت هاست. باورهای عامه در هر سرزمینی بیانگر اعتلای فرهنگ و فرهیختگی آن جامعه است که در طول سالیان متمادی، به عنوان بن مایه های مهم و اساسی در اختیار و استخدام شعرا و نویسندگان در کل جهان، بخصوص شعرا و نویسندگان فارسی زبان در آمده است. ملا محمد رفیع قزوینی، متخلص به واعظ، از دانشمندان، خطبا، نویسندگان و شعرای بنام و صاحب سبک عصر صفوی در قرن یازدهم هجری است، که با بهره گیری از زبان جدید و با ترجیح تخت و مکتب کوچه و بازار، بر تخت و مکتب سلاطین صفوی و به تبعیت از پیشینیان و هم اندیشه با شعرای هم عصر خویش، باورها و عقاید عامه را به اشکال مختلف، در اشعارش به تصویر کشیده است. در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای، اکثر باورها و عقاید عامه، در کل غزلیات، ابیات پراگنده و رباعیات شاعر استخراج و با آوردن شواهد مثالی از متون نظم و نثر پیشین و شعرای هم سبک شاعر، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه پژوهش اینکه در اشعار واعظ، بخصوص غزلیات، با تاسی از شعرای سبک هندی، بخصوص صائب تبریزی، باورهای عامه، در کنار معانی و مضامین شعری دیگر، به دلیل ارتباط افقی ابیات غزل و بهره گیری از پدیده هنری و ادبی اسلوب معادله از بسامد بسیار بالایی بر خوردار است.
سبک هندی از جمله سبک های پر محتوا و دراز دامنه ای است که در خصوص پرداختن به مباحث جدیدی همچون: نقد ادبی و گسترش موضوعات و مباحث آن، مطرح ساختن اندیشه های ناب فرهنگی، اجتماعی و ادبی و از همه مهم تر بازگو کردن شادی ها، آلام درونی، افکار و عقاید و آداب و رسوم اقشار مختلف جامعه اعم از عوام و خواص در مکتب قهوه خانه و با استفاده از زبانی جدید- در کسوت تشبیهات تمثیلی بکر (اسلوب معادله) - بی نظیر است. از جمله محسنات منحصر به فرد سبک هندی و شعر این دوره نسبت به سبک های پیشین، آن است که در دوره صفوی، با راه یافتن شعر به بطن جامعه و نفوذ در طبقات مختلف مردم، دیگر از ملک الشعراهای دربار سلاطین غزنوی و سلجوقی نظیر: عنصری بلخی و امیر معزی- که شعرا را به مدح و ستایش سلاطین تشویق می کردند- خبری نبوده و شعرا تخت و مکتب قهوه خانه و کوچه و بازار را به تخت و مکتب دربار سلاطین صفوی ترجیح دادند. (توحیدیان، ۱۳۹۲: ۱۲-۱۱). ملا محمد رفیع قزوینی، متخلص به واعظ، از دانشمندان، خطبا، نویسندگان و شعرای بنام و صاحب سبک عصر صفوی در قرن یازدهم هجری است، که با بهره گیری از زبان جدید و با ترجیح تخت و مکتب کوچه و بازار، بر تخت و مکتب سلاطین صفوی و به تبعیت از پیشینیان و هم اندیشه با شعرای هم عصر خویش، باورها و عقاید عامه را به اشکال مختلف، در اشعارش به تصویر کشیده است.