ضرورت تاسیس ستاد -شورای- خیرین سلامت و امنیت غذایی در وزارت آموزش و پرورش
هو العالم
سلامت، با تعریف نیک بودی کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی و نه فقط فقدان بیماری، به عنوان اساسی ترین رکن سیاستگذاری عمومی که زمینه تحقق عدالت اجتماعی را فراهم می آورد، از بدیهی ترین و ضروری ترین حقوق پایه شهروندان در تمامی جوامع به شمار می رود. سلامت تنها حوزه ای است که همزمان، پیش شرط، شاخص و خروجی پایداری جوامع و نیل آنها به توسعه پایدار است. به عبارت دیگر، سلامت، ورای مراقبت های سلامت، از حوزه های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاثیر می پذیرد به نحوی که بیش از هشتاد درصد قدرالسهم عوامل موثر بر سلامت در خارج از مرزهای سنتی نظام سلامت شکل می گیرد و مدیریت می شود (تکیان، 1400). از این رو باید به عنوان یک ارزش سیاسی و هدف عمومی برای همگان از سوی دولت ها به رسمیت شناخته شود و برای تحقق و بهبود آن اهتمام لازم صورت پذیرد. سلامت موضوعی بین بخشی و در عین حال فرابخشی بوده و حکمرانی سلامت در معنای عمومی آن، یعنی اینکه یک حکومت بتواند از طریق ارائه راهبرد و سیاستگذاری مطلوب و نظارت قانونی، رفاه و امنیت کامل جسمی و روانی و اجتماعی مردم را تامین نماید (مصدق راد و همکاران، 1399). برای نیل به این مقصود، توامان باید به تمرکززدایی در نظام سلامت اندیشید، همچنان که باید تاثیرات و تاثرات سایر مولفه های طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی موثر بر سلامت را در نظر گرفت و در بازه کوتاه مدت برای دردمندان چاره ای اندیشید.
اگر ارتقای سلامت را یکی از ابعاد ارتقای توانمندی در کشورهای پیشرو قلمداد نماییم - که هست -، کشور ما نیز مستثنی از این قاعده نیست و اجرای آن از مفاد صریح در اصل چهل و سوم قانون اساسی است؛ همچنانکه آموزش و پرورش عمومی و رایگان نیز مورد تاکید اصل سی ام قرار گرفته است. علی رغم این صراحت در عالی ترین میثاق ملی، باید ضریب اولویت مندی امل را با عمل سنجید!
از میان گروه های مختلف جامعه، دانش آموزان به عنوان آینده سازان این مرز و بوم، دوران حساس رشدی را سپری می کنند و لذا توجهی مضاعف می طلبند. دانش آموزان، سرمایه های اصلی کشور هستند و پرورش آنها از اهداف اصلی همه برنامه های توسعه اجتماعی و اقتصادی بوده و است. لاجرم برای دستیابی به این اهداف، می بایست فراهم سازی بالاترین سطوح سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی کودکان و نوجوانان به عنوان ضرورت و اولویت مورد توجه حکمرانان و متولیان قرار گیرد.
پس از خانواده، مدرسه مهمترین نقش را در سلامت کودکان و نوجوانان دارد. دانش آموزان در مدارس علاوه بر یادگیری مهارت خواندن و نوشتن؛ نگرش ها و رفتارهای جدید را می آموزد. این رفتارها علاوه بر تاثیر بر سلامت فردی، نقش تعیین کننده بر سلامت اجتماعی دارد. دانش آموزان ساعات زیادی را در مدرسه به سر می برد، در آنجا رشد می یابد و تکامل پیدا می کند. از این رو می توان گفت که سلامتی مقدمه ای برای کسب علم و دانش است. به همین دلیل محیط های آموزشی که گروه های هدف شامل نونهالان، کودکان و نوجوانان را در خود جای داده است، محل بسیار مناسبی برای اجرای مداخله و ارتقای سطح سلامت هستند.
گزاره ای قدیمی و باوری عمومی است که عقل سالم در بدن سالم است. در همین راستا، توجه به ابعاد روحی و روانی نیز مطمح نظر است. یقینا اگر «سلامت و امنیت غذایی دانش آموزان» تامین نشود، احتمال ترک تحصیل وجود دارد و یا دست کم، کیفیت تحصیل، مطلوبیت ذاتی خود را از دست می دهد و این موضوع، در تمام طول عمر یک دانش آموز و نسل وی اثرگذار است. این واقعیت غمبار را نمی توان در جامعه فعلی انکار نمود.
در کشور عزیز ما ایران، ظرفیت های عظیمی مردمی وجود داشته و دارد و به شرط سازماندهی مطلوب می تواند در به سرانجام رساندن «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» همپای با دولت، راهگشا باشد. از این رو تجمیع ظرفیت های جهادی و داوطلبانه در قالب «ستاد/ شورای خیرین سلامت و امنیت غذایی وزارت آموزش و پرورش»، دعوتی عام برای بالا بردن کیفیت و استانداردهای زندگی دانش آموزان مناطق محروم کشور است که امید می رود به درخت تنومندی در عرصه مردمی سازی و حکمروایی مشارکتی تبدیل گردد.
ضرورت معاینات غربالگری و پیگیری سیر درمان دانش آموزان نیازمند مناطق محروم کشور
مبرهن است که ضرورت وجودی و فلسفه تشکیلات بهداشت مدارس ناشی از این واقعیت بوده که دانش آموزان به دلیل کامل نشدن مهارت ها و شرایط سنی آسیب پذیرشان، در معرض ابتلا به انواع بیماری های عفونی خطرناک، حوادث، سوانح و خشونت ها هستند که در کنار احصاء ناهنجاری های بدو تولد و مخاطرات طبیعی و انسانی، می تواند حجم قابل توجهی از حساسیت ها و نیازها را نشان دهد. از این رو سرمایه گذاری جوامع در امر سلامت در کنار امر ذاتی آموزش دانش آموزان، امری زیر بنایی و راهبردی قلمداد می گردد.
سلامت جامعه در گرو سلامت کودکان و نوجوانان است. از آنجا که دوران تحصیل همزمان با دوران سریع و حساس رشد و تکامل جسمی و روانی است؛ لذا هر نوع انحراف از حالت طبیعی و سلامت در این دوران باید در اولین فرصت کشف و درمان گردد تا دانش آموزان نیازمند بخاطر بیماری از تحصیل باز نمانند. در این میان نقش اصلی را والدین بر عهده دارند و همگام با آنان معلمان فهیم و دلسوز سهم بالایی دارند. این عزیزان می توانند با تشخیص اولیه دردها و رنج های جسمی و روحی دانش آموزان، ضمن ثبت در سامانه سلامت -که می تواند ایجاد شود-، آنان را برای پیگیری سیر درمان معرفی نمایند تا آنچه که مانع باروری استعداد و قابلیت های دانش آموزان می شود، به کمک داوطلبین نظام سلامت مرتفع گردد.
شواهد و قراین حاکی از آن است که درصد معتابهی از مردم با بیمار شدن یکی از اعضای خانواده شان، به زیر خط فقر سقوط می کنند. صرف نظر از تکالیف و وظایف قانونی دولت ها، جایگاه اخلاق و مسئولیت اجتماعی ما کجاست؟!
در این راستا می توان از ظرفیت شناسایی و معرفی دانش آموزان بیمار از سوی بهورزان و بهیاران خانه های بهداشت شهری و روستایی در سراسر کشور کمک گرفت. برخی از بیماری ها مانند ناهنجاری های همراه تولد، پوسیدگی و بیماری های دهان و دندان، ناهنجاری های اسکلتی، عضلانی و مفاصل، مشکلات بینایی و شنوایی و ... می توانند به سرعت شناسایی و ثبت و ارجاع شون د که در شیوه اجرایی طرح به طریقه آن می پردازیم.
باری، مشارکت مردم، خیرین و واقفین برای رفع نیازهای بهداشتی و درمانی و به طور کلی سلامت دانش آموزان، به زندگیشان رنگی تازه می بخشد و به وجودشان امیدی دوباره تزریق می کند؛ تا نه تنها از تحصیل باز نمانند، بلکه کارایی و اثربخشی آموزش را در سراسر کشور و خصوصا مناطق محروم و خوابگاه های شبانه روزی شاهد باشیم.
اهداف تشکیل ستاد/ شورای خیرین سلامت و امنیت غذایی وزارت آموزش و پرورش
- کمک به فراهم سازی و افزایش ضریب سلامت و امنیت غذایی در مدارس کشور
- تشکیل و تکمیل پرونده الکترونیک سلامت دانش آموزان با هماهنگی وزارت بهداشت
- کمک به استقرار عدالت در نظام سلامت با تاکید بر مناطق پیرامونی کشور
- کمک به ارائه تغذیه سالم و مقوی در مدارس با تاکید بر مناطق محروم و حاشیه نشین
- ارزیابی مقدماتی و معاینه عمومی پزشکی دانش آموزان مناطق محروم کشور با استفاده از ظرفیت داوطلبین حوزه سلامت
- شناسایی فوری دانش آموزان نیازمند به مداخله های درمان و اعمال جراحی در مناطق محروم کشور (شیوه اجرایی آن در ادامه آمده است)
- انجام درمان جراحی و غیرجراحی مورد نیاز جامعه هدف
- تامین وسایل بهداشتی مورد نیاز دختران در خوابگاه های شبانه روزی مناطق محروم
- انجام آزمایش های تشخیصی اعم از ویتامین D و ... برای جامعه هدف
- ارائه خدمات و تامین تجهیزات توانبخشی برای جامعه هدف از جمله ویلچر، عینک، سمعک، بریس، کاشت حلزون، باتری قلب، تامین انسولین و ....
- ارتقاء آگاهی و حمایت از جامعه هدف در زمینه مکمل یاری
- تامین وسایل و تجهیزات تربیت بدنی برای مدارس مناطق محروم کشور به منظور افزایش سلامت جسمی و تندرستی
- شناسایی اختلالات و بیماری های روحی و روانی جامعه هدف و انجام خدمات مشاوره ای و روان شناسی
- بسیج امکانات و استفاده از ظرفیت مربیان داوطلب بهداشت مدارس برای مناطق کم برخوردار
- پیگیری سنجش سلامت دانش آموزان اتباع، از جمله تکمیل واکسیناسیون در بدو ورود به مدرسه و ...
فرآیند اجرا
- شناسایی جامعه هدف و ثبت نام آنان در سایت ستاد -شورای- خیرین سلامت و امنیت غذایی
- سازماندهی داوطلبین حوزه سلامت در تمامی استان های کشور
- انجام ویزیت اولیه توسط تیم های داوطلب و تکمیل پرونده الکترونیک
- ارجاع به مددکاران مراکز و بیمارستان های معین
- تعیین نوبت ویزیت حضوری و و زمان عمل جراحی یا سایر خدمات تشخیصی و توانبخشی
- انجام اعمال جراحی/ پیگیری فرآیندهای درمان غیرجراحی
- هماهنگی انجام ویزیت پس از اعمال جراحی
- تکمیل فرآیند و ثبت در پرونده الکترونیک سلامت دانش آموز.
مددکاران داوطلب که از میان همکاران ادارات کل استان ها و نیز مددکاران بیمارستان های معین انتخاب می شوند، نسبت به تسهیل ایاب و ذهاب دانش آموزان و همراه و اقامت در شهر مقصد اهتمام لازم را خواهند داشت.
مراکز درمانی و هاب مناطق جغرافیایی در نظام ارجاع در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، اهواز، بندرعباس، تبریز، مشهد، ساری، کرمانشاه، یزد و کرمان جهت پاسخ دهی به نیازهای احصاء شده تعیین می گردند که بحمدالله با عنایت به فعالیت های پیشین و تجربیات پیشنهاددهندگان طرح، شبکه و نظام ارجاع مبتنی بر IT و سیستم های پشتیبان الکترونیک سلامت می تواند در کمترین زمان ممکن عملیاتی و مورد بهره برداری قرار گیرد (تجربه موفق ویزیت بیش از 45 هزار بیمار و تحقق بیش از 6700 عمل جراحی در موسسه ملی سلامت مرهم قابل اشاره است).
ارکان ستاد/ شورای خیرین سلامت و امنیت غذایی وزارت آموزش و پرورش
این ستاد متشکل از دو رکن هیئت امنا و شورای اجرایی می باشد که دفتر هیئت امنا می تواند در ستاد مرکزی وزارتخانه و دفاتر اجرایی در ادارات کل استانی مستقر باشند.
الف: هیئت امنا
اعضای هیئت امنا از پزشکان و خیرین شاخص حوزه سلامت کشور و با حکم مقام عالی وزارت منصوب گردند. اعضای هیئت امنا به صورت افتخاری بوده و هر سه ماه یکبار تشکیل جلسه خواهند داد. به منظور پیگیری مستمر اهداف ستاد و عملیاتی ساختن ظرفیت های خیرین و واقفین سلامت وزارت آموزش و پرورش، یک نفر به عنوان نماینده وزیر و دبیر اجرایی ستاد/ شورا منصوب گردد.
ب: کمیسیون های تخصصی شورا
این کمیسیون ها متشکل از کادر محترم درمان داوطلب که مایل به اهدای وقت و تخصص خود می باشند که رئوس آن عبارت است از: سلامت و امنیت غذایی، جراحی پلاستیک و ترمیمی، جراحی سوختگی، جراحی ارتوپدی، جراحی چشم، جراحی قلب و عروق، خون و آنکولوژی، گوش، حلق و بینی، جراحی مغز و اعصاب، روان پزشکی، بهداشت دهان و دندان، بیماری های عفونی، پوست و مو، غدد و متابولیسم، گوارش، اورولوژی، رادیولوژی، بیهوشی، طب فیزیکی و توانبخشی، زنان و زایمان، ریه، اپیدمیولوژی، شنوایی سنج، بینایی سنج، طب پیشگیری، سلامت روان و ...
ج: کمیته های اجرایی و هماهنگی
اعضای کمیته های اجرایی و هماهنگی اجرایی نیز ترکیبی متشکل از کارشناسان دفاتر سلامت ادارات کل استان ها و نیز مددکاران بیمارستان های همکار انتخاب می گردد. بدیهی است هیچ گونه هزینه مالی در این بخش نیز متوجه وزارتخانه نمی باشند و صرفا از ظرفیت کارمندان فعلی معاونت تربیت بدنی و سلامت و نیز مددکاران داوطلب بیمارستان ها استفاده خواهد گردید. کمیته های اجرایی شورا می تواند شامل موارد زیر باشد:
کمیته درمان (مددکاری، بیمه های درمانی، تنظیم وقت ویزیت و اعمال جراحی)، کمیته تامین دارو و تجهیزات پزشکی، کمیته تامین ارتوز و پروتز، کمیته تامین تجهیزات ورزشی و تندرستی، کمیته جذب و سازماندهی داوطلبین، کمیته جذب مشارکت های اجتماعی، کمیته فناوری اطلاعات سلامت، کمیته رسانه و روابط عمومی، کمیته پشتیبانی (هماهنگی اسکان، تهیط بلیط، ایاب و ذهاب درون و برون شهری و ...).
نکات حائز اهمیت در این میان به صورت تیتروار عبارت است از:
1. هیچ گونه بار مالی برای تاسیس این ستاد و اجرائیات آن متوجه وزارت آموزش و پرورش نمی باشد،
2. امکان ارائه خدمات به دست کم 30 هزار دانش آموز نیازمند به طور سالیانه وجود دارد که در سال های بعد با ایجاد شبکه منسجم افزایش پیدا خواهد نمود،
3. تشکیل و پیاده سازی پرونده های الکترونیک سلامت دانش آموزان می تواند به صورت جدی مطمح نظر مدیران وزارتخانه قرار گیرد،
4. می توان از ظرفیت های ستاد برای حل مشکل معلمین عزیز و کادر که نیاز به هزینه های سنگین درمانی دارند نیز استفاده نمود،
5. وجود ظرفیت کثیر پزشکان، دندانپزشکان، پیراپزشکان، مددکاران، داروسازان و سایر کادر درمانی داوطلب که تمایل به ارائه خدمت به دانش آموزان مناطق محروم را دارند (هم اکنون لیستی افزون بر 1050 نیروی داوطلب موجود می باشد)،
6. امکان تجمیع ظرفیت های نهادهای خیریه و سازمان های مردم نهاد ملی و استانی در یک ستاد مشترک وجود دارد،
7. امکان استفاده از ظرفیت های نهادهای حاکمیتی از جمله: بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و... وجود دارد،
8. امکان استفاده از ظرفیت کم نظیر و گمنام مددکاران بیمارستان های کشور به صورت جهادی و داوطلبانه وجود دارد،
9. امکان شناسایی دانش آموزان نیازمند به اعمال جراحی، دارو و خدمات تشخیصی و توانبخشی توسط معلمین فهیم سراسر کشور و ثبت نام آنها در سایت شورا و پیگیری آن توسط مددکاران مستقر به آسانی میسر خواهد بود. (نمونه این فرآیند در 7 سال اخیر در موسسه ملی سلامت مرهم اجرایی شده است)،
10. استفاده از ظرفیت سایر مجامع خیرین کشور برای پشتیبانی امور وجود دارد،
11. استفاده از ظرفیت بیمه های پایه و مکمل، بسیج جامعه پزشکی، هیئت امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران و سایر نهادهای خدمت رسان وجود دارد -اگر واقع بینانه بنگریم، این دسترسی برای دانش آموزان مناطق محروم بدون مداخله جدی متصور نمی باشد-.
مخلص کلام آنکه؛
سلامت در سیره رسول الله (ص) به عنوان یک رکن اساسی نگریسته شده و بدون آن رشد و تکامل انسان ها تسهیل نمی گردد. حضرت در این باب فرموده اند: " نعمتان مجهولتان الصحه و الامان"، دو نعمت اند که قدرشان مجهول است: سلامتی و امنیت (روضه الواعظین الفتال النیشابوری، ص 472).
سلامت به عنوان یکی از مهمترین حقوق انسانی در کلیه جوامع شناخته شده است. به عبارت دیگر، افراز سلامت مردم یکی از دغدغه های اصلی دولت ها محسوب می شود. در این میان تامین سلامت دانش آموزان به عنوان پیشران توسعه ملی و حصول به آموزش باکیفیت، ضروری است. از این رو ارتقای سلامت این نسل، یک سرمایه گذاری برای آینده کشور است که به کرات در «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» هم با عنوان «ساحت زیستی-بدنی» به آن توجه ویژه ای شده است.
از طرف دیگر، با نگاه عمیق به حوزه سلامت دانش آموزان در مناطق محروم کشور درمی یابیم که بسیاری از این افراد یا ترک تحصیل می کنند یا به علت یک بیماری یا ناهنجاری های همراه تولد، از امکان تحصیل باکیفیت و اثربخش عقب می مانند. لذا تشکیل ستاد خیرین سلامت وزارت آموزش و پرورش می تواند فرصتی باشد تا در قالب یک برنامه منسجم همراه با خیرین حوزه آموزش و سلامت به صورت جهادی و داوطلبانه در مسیرشناسایی، درمان و ارتقای سلامت دانش آموزان عزیز کشور و خصوصا در مناطق محروم و خوابگاه های شبانه روزی گام های اساسی برداریم.
با وجود ظرفیت های بی نظیر که در صورت تجمیع آنان می توان دست کم بیش از 30 هزار پرونده درمانی تخصصی و فوق تخصصی اعم از درمان جراحی یا غیرجراحی را به صورت سالیانه برنامه ریزی کرد که با میانگین هزینه 250 میلیون ریال (معادل بیست و پنج میلیون تومان) برای تکمیل هر پروسه درمانی، بیش از 75 هزار میلیارد ریال (معادل هفتصد و پنجاه میلیارد تومان) ارزش مادی در سال اول شکل گیری شورا خواهد داشت و بدیهی است که تاثیرات و اثرات معنوی آن خارج از وصف است.
باری، پرواضح است که سلامت همه جانبه (جسمی، روانی، معنوی و اجتماعی) دانش آموزان سراسر کشور نیازمند نگرش مسئولانه و هوشمندانه است که می توان با تشکیل شورای خیرین سلامت وزارت آموزش و پرورش، گام اساسی در این حوزه برداشت. در این راستا می توان به تجربه موفق مشارکت های مردمی در بدنه وزارتخانه به بیش از دو دهه فعالیت های داوطلبانه در قالب مجمع خیرین مدرساز اشاره کرد که هم اکنون تامین مالی بخش قابل توجهی از ساخت مدارس کشور را عهده دار هستند. چنانچه این مهم مورد پذیرش و تایید وزیر محترم آموزش و پرورش قرار گیرد؛ می توان به سرعت نسبت به تهیه اساسنامه، چارت پیشنهادی ستادی و استان ها، سند چشم انداز، دستورالعمل های اجرایی شناسایی و ارجاع جامعه هدف، آیین نامه های مورد نیاز و نیز پرتال ثبت نام اینترنتی اقدام نمود.
تاسیس این ستاد مردمی در زمره نوآوری در خدمات و جذب مشارکت های نوین در این وزارتخانه راهبردی است. بدون شک این پیشنهاد در راستای گفتمان مردمی سازی قابل تبیین است و می تواند بخش عظیمی از مشارکت های داوطلبانه سلامت را برای حمایت از دانش آموزان مناطق محروم کشور سازماندهی نماید. بدون شک اگر می خواهیم ایران قوی و پایدار داشته باشیم، می بایست دو بال آموزش و سلامت را به صورت متوازن و متعادل در گستره جغرافیای کشور بگسترانیم. انشالله چراغ ستاد خیرین سلامت وزارت آموزش و پرورش در آیندهای نه چندان دور خواهد درخشید و این نهال امید و همدلی، در این دوره از وزارت، می تواند یادگاری شیرین برای آیندگان باشد. چنانچه این گام اول به سر منزل مقصود رسید، در ادامه نیز می توان «شورای عالی سلامت و امنیت غذایی دانش آموزان کشور» که یک چهارم از جمعیت کشور را تشکیل می دهند و صد البته که مهمترین نقش را در «سازندگی ایران آینده» خواهند داشت، به عنوان یک راهبرد هوشمندانه و آینده نگرانه بین بخشی و فرابخشی در سطوح بالای مدیریت سیاسی-اجرایی کشور پیشنهاد و رهگیری نمود./
نگارش: دی ماه 1401، ارائه شده به جناب آقای دکتر نوری، وزیر محترم آ پ.
ویرایش: خردادماه 1402، جهت ارائه به جناب آقای دکتر صحرایی، وزیر محترم آ پ.
نویسنده مسئول: محمدعلی کیانی، تسهیلگر اجتماعی، keyani@ut.ac.ir
پی نوشت:
این متن به فراخور علاقه، دغدغه و در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی نگارش یافته و در صورت استقبال از سوی مراجع رسمی، می توان جرح و تعدیل لازم و مکفی را در آن لحاظ نمود. ما بدان مقصد عالی نتوانیم رسید *** هم مگر پیش نهد لطف شما گامی چند.