تعدد جرم چیست و چه مجازاتی دارد؟

 تعدد جرم به ارتکاب جرایم متعدد گفته می شود، مشروط به اینکه متهم برای اتهامات متعدد پیشین خود به محکومیت کیفری قطعی رسیده باشد. این جرایم در فواصل کوتاهی تحقق یافته باشد که امکان تعقیب و محکومیت متهم در زمان اندک وجود نداشته است و خواه متهم متواری بوده یا جرایم او به دلایلی کشف نشده باشد. یکی از علل تشدید مجازات در قوانین جزایی هر کشور، تعدد جرم است که مقنن کشور ما نیز از ابتدای قانونگذاری به آن توجه داشته است. در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ در باب تعدد جرم، تغییرات اساسی نسبت به قانون سابق ایجاد شده و مقنن در ضابطه تعیین مجازات و اجرای آن با توجه به نوع تعدد یا نوع جرم ارتکابی، تغییراتی اعمال کرده است. صور مختلف تعدد جرم تعدد جرم دارای صور مختلفی است؛ گاه فردی مرتکب فعل واحدی شده که دارای عناوین متعدد جرم است و ارتکاب یک عمل و رفتار واحد منجر به نقض دو یا چند ماده از قانون مجازات می شود. این نوع تعدد را تعدد معنوی یا اعتباری می گویند. مانند اینکه فردی با استفاده از سند مجعول، به شروع به کلاهبرداری مبادرت کند. در این صورت فعل واحد (ارایه سند مجعول) انجام یافته، اما دارای دو عنوان مجرمانه است. همچنین گاهی فردی مرتکب اعمال متعددی اعم از فعل و ترک فعل می شود که هر یک جرم واحدی به شمار می رود. ارتکاب جرایم متعدد در زمان های مختلف به نحوی است که در فواصل ارتکاب آن ها درباره هیچ یک از جرایم ارتکابی حکم محکومیت قطعی صادر نشده است؛ به عبارت دیگر قبل از آنکه جرم اول منجر به یک محکومیت کیفری قطعی شود، جرم دوم ارتکاب یافته است. تعدد در جرایم تعزیری بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، هر گاه در جرایم تعزیری رفتار واحد دارای عناوین مجرمانه متعدد باشد، مرتکب صرفا به یک مجازات و آن هم مجازات جرم اشد محکوم می شود. درباره مجازات تعدد مادی (واقعی) جرم در جرایم تعزیری نیز باید گفت که در قانون مجازات اسلامی، نوع و جنس جرایم ارتکابی در تعیین مجازات و میزان آن موثر نبوده بلکه آنچه موثر است، تعداد جرایم ارتکابی و وجود یا نبود حداقل و حداکثر برای مجازات قانونی جرم است. در خصوص جرایم تعزیری، هر گاه جرایم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد یا بیشتر باشد یا در مواردی که هر کدام از جرایم دارای حداقل و حداکثر است مانند اینکه مجازات جرمی از سه تا ۱۰ سال باشد یا اینکه فاقد حداقل و حداکثر است مانند اینکه مجازات جرم سه سال حبس باشد، در میزان مجازات موثر است و در هر فرض، ضابطه تعیین مجازات متفاوت خواهد بود. استثنا های تعدد جرایم تعزیری تعدد جرم تعزیری دارای استثنا هایی است. یکی از این موارد، تعدد جرم در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت است و به موجب مقررات، تعدد جرم در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت اعمال و اجرا نمی شود. بدین معنا که اگر کسی مرتکب جرایم متعدد شود که دارای مجازات درجه هفت و هشت باشد، به مجازات هر یک از جرایم ارتکابی از نوع درجه هفت و هشت محکوم می شود و در اجرا نیز قاعده جمع مجازات ها اعمال و تمامی مجازات ها به مورد اجرا گذاشته می شود. همچنین اگر فردی مرتکب جرایم متعددی شود که برخی از آن ها دارای مجازات درجه هفت و هشت و برخی دیگر دارای مجازات درجه یک تا ۶ باشد، مجازات های جرایم درجه هفت و هشت با مجازات سایر درجه ها جمع می شود. تعدد جرم در حدود، قصاص و دیات تعدد درباره حدود، قصاص و دیات حالت متفاوتی دارد و به طور معمول اگر کسی چند بار مرتکب قتل عمد شود، به چند بار مجازات قصاص محکوم می شود. درباره ارتکاب جرایم مستوجب حدود و دیه نیز به همین ترتیب عمل می شود یعنی به جای اعمال مجازات اشد، حتی اگر اعمال مجرمانه یک نوع باشد، اما قربانی آن متعدد باشد، برای هر جرم یک مجازات مستقل تعیین می شود.

 به طور دو مثال

 ۱ )اگر شخصی چهار نفر را به قتل برساند، مستوجب چهار مرتبه مجازات قصاص است که اولیای دم می توانند نسبت به تقاضای اجرای آن اقدام کنند.

 ۲)چنانچه شخصی مرتکب یک سرقت حدی و چند سرقت تعزیری شود یا مرتکب یک زنا و چند رابطه نامشروع کمتر از زنا گردد تنها به مجازات حدی محکوم می شود و مجازات تعزیری ساقط می گردد. استثنای این قاعده در قذف می باشد که اگر قذف به شخصی صورت گیرد و آن قذف ، منجر به توهین به دیگری شود ، مرتکب به هردو مجازات محکوم می شود. در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، تغییراتی ایجاد شده که نشان دهنده دقت بیشتر قانونگذار است. در تبصره یک ماده ۱۳۲ این قانون آمده است چنانچه مرتکب به اعدام و حبس یا اعدام و تبعید محکوم شود، تنها اعدام اجرا خواهد شد.

به این معنا که با وصف ارتکاب چند جرم، شخص فقط به یک مجازات محکوم می شود یا در جرایمی از قبیل: لواط و زنا، اگر چند مجازات تعیین شود، مجازات اشد اعمال می شود. بر اساس تبصره دو و سه ماده ۱۳۲ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، چنانچه دو یا چند جرم حدی در راستای هم و در یک واقعه باشند، فقط مجازات اشد اجرا می شود. همچنین اگر مرد و زنی چند بار با یکدیگر مرتکب زنا شوند، چنانچه مجازات اعدام و جلد (تازیانه) یا رجم و جلد ثابت باشد، تنها اعدام یا رجم حسب مورد اجرا می شود. بر اساس تبصره چهار ماده ۱۳۲ نیز اگر شخص به دو یا چند نفر توهینی کند که مستوجب قذف باشد، به همان میزان چند بار، یک مجازات نسبت به او اجرا می شود. تعدد جرایم موجب حد و تعزیر در تعدد جرایم موجب حد و تعزیر یا جرایم موجب قصاص و تعزیر؛ مجازات جرایم حدی، تعزیر و قصاص با همدیگر جمع شده و همه آن ها مورد حکم و اجرا قرار می گیرد، اما در اجرا باید ابتدا مجازات جرم حدی یا قصاص اجرا شود و چنانچه اجرای حد یا قصاص موجب سلب حیات مرتکب شود و اجرای تعزیر را منتفی سازد، در این صورت چنانچه تعزیر جزو حق الناس یا از جمله تعزیرات معین شرعی باشد و اجرای این گونه تعزیرات موجب تاخیر در اجرای حد نشود، ابتدا تعزیر اجرا می شود. ابتکار قانونگذار درباره جرایم تعزیری در ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، بخشی از اصول مندرج در مواد ۴۶ و ۴۷ قانون مجازات سابق را تغییر داده است. به طور مثال در این ماده مقنن مقرر داشته است که در جرایم موجب تعزیر، هرگاه جرایم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد، دادگاه برای هر یک از آن جرایم حداکثر مجازات مقرر را حکم می کند یعنی سه جرم با سه مجازات اشد، اما اگر جرایم ارتکابی بیش از سه جرم باشد، مشروط به اینکه از حداکثر به اضافه نصف آن تجاوز نکند، مجازات هر یک را بیش از حداکثر مجازات مقرر قانونی تعیین می کند. در هر یک از موارد فوق فقط مجازات اشد قابل اجرا است و اگر مجازات اشد به یکی از علل قانونی تقلیل یابد یا تبدیل یا غیرقابل اجرا شود، مجازات اشد بعدی اجرا می شود. تبصره دوم این ماده نیز پیش بینی کرده است در صورتی که مجموع جرایم ارتکابی در قانون، عنوان مجرمانه خاصی داشته باشد، مقررات تعدد جرم، اعمال نمی شود و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم می شود. همچنین طبق تبصره ماده ۱۳۵، در صورتی که جرم حدی از جنس جرم تعزیری باشد، مانند سرقت حدی، سرقت غیرحدی یا زنا و روابط نامشروع کمتر از زنا، با اینکه هر یک از این جرایم مجازات خاص خود را دارند، مرتکب فقط به مجازات حدی محکوم و مجازات تعزیری ساقط می شود مگر آن که جرم قذف باشد که شخص به مجازات توهین و نیز به مجازات قذف محکوم

همچنین بایستی به این نکته اشاره کرد که تعدد جرم به دو نوع زیر تقسیم می شوند: تعدد مادی: در این نوع از تعدد جرم، اعمالی که مرتکب انجام داده است را می توان مشمول عناوین مجرمانه متنوعی دانست. به عنوان مثال فرد هم سرقت کرده و هم شرب خمر انجام داده است. تعدد معنوی: در این حالت، فرد یک عمل مجرمانه را انجام داده که ممکن است مشمول دو یا چند عنوان مجرمانه باشد. به عنوان مثال فرد هنگام رانندگی بدون گواهینامه، شخص دیگری را به قتل رسانده است. اکنون به سراغ تعریف تکرار جرم می رویم. اصطلاح حقوقی تکرار جرم ناظر به شرایطی است که فردی جرمی را انجام داده، مراحل رسیدگی به آن انجام شده و قاضی نیز حکم صادر کرده باشد. سپس وی مجددا مرتکب جرم شود. به عنوان مثال فردی کلاهبرداری کرده و رای پرونده او نیز صادر شده باشد، سپس وی مجددا جرم سرقت را نیز انجام دهد. 

تفاوت تعدد و تکرار جرم: 

آشنایی با تفاوت تعدد و تکرار جرم بسیار حائز اهمیت است. در واقع بایستی به این نکته اشاره داشته باشیم که مهم ترین تفاوت تعدد و تکرار جرم در صادر شدن یا نشدن حکم می باشد. تعدد جرم مربوط به شرایطی است که فرد علیرغم انجام جرایم متعدد، مورد پیگرد قانونی و قضایی قرار نگرفته است در حالی که در تکرار جرم برای فرد رای صادر شده است. قانون کاهش مجازات حبس تعزیری: در گام بعدی از بررسی تعدد و تکرار جرم در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری بایستی با این قانون آشنا شویم. در واقع مجازات حبس تعزیری یکی از رایج ترین مجازات های سیستم حقوق کیفری ایران محسوب می شود. همین مسئله باعث شلوغ شدن زندان ها و در نتیجه افزایش هزینه نگهداری از مرتکبین حبس تعزیری شده بود. به همین خاطر قانونگذار در سال 1399 قانونی را تحت عنوان قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در 15 ماده وضع کرد. در این قانون، مجازات های حبس تعزیری مختلف کاهش یافته اند. اکنون بایستی به سراغ مبحث تکرار جرم در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری برویم. قانون کاهش مجازات حبس تعزیری قانون کاهش مجازات حبس تعزیری تعدد یا تکثر جرم در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری: هنگام بررسی تعدد جرم در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری بایستی ابتدا با تعدد جرم در این قانون آشنا شویم. قانونگذار در ماده 12 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری به اصلاح ماده 134 قانون مجازات اسلامی که در مورد تعدد جرم می باشد، پرداخته است. این اصلاحات از قرار زیر است: تعیین یک مجازات برای جرایم متعدد یکسان. حکم به حداکثر مجازات در تعدد تا سه جرم. اختیاری بودن حکم دادن به بیشتر از حداکثر مجازات در تعدد بیش از سه جرم. تعیین تنها یک مجازات و اجرای اشد مجازات در جرائم تعزیری درجه 7 و 8. تعدد جرایم تعزیری درجه 7 یا 8 با سایر درجات جرائم تعزیری، منجر به تشدید مجازات نمی شود. محدودتر شدن میزان تشدید مجازات متهم در جرایمی که دارای حداقل میزان مجازات یا مجازات ثابت هستند. در موضوع ترتب نتایج مجرمانه متعدد بر رفتار واحد، همانند تعدد معنوی رفتار می شود. در واقع بدون تشدید مجازات، مرتکب تنها به اشد مجازات محکوم می گردد. برداشته شدن محدودیت کاهش مجازات هنگام اعمال کیفیات مخففه. تعدد جرم تکرار جرم در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری: تعدد و تکرار جرم در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری دارای دو بخش است که با بخش اول آن آشنا شدیم. اکنون بایستی به سراغ تکرار جرم در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری برویم. همانطور که دیدید، تعدد جرم در این قانون، پیچیدگی های بسیاری داشت. به همین خاطر می توان تکرار جرم را آسان تر تلقی نمود. قانونگذار در ماده 13 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در راستای اصلاح مقررات مربوط به تکرار جرم، مفاد ماده 137 قانون مجازات اسلامی را تغییر داده است. این ماده عنوان می کند: «هر کس به علت ارتکاب جرم عمدی به موجب حکم قطعی به یکی از مجازات های تعزیری از درجه یک تا درجه پنج محکوم شود و از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجرای مجازات، مرتکب جرم عمدی تعزیری درجه یک تا شش گردد، حداقل مجازات جرم ارتکابی میانگین بین حداقل و حداکثر مجازات قانونی آن جرم است و دادگاه می تواند وی را به بیش از حداکثر مجازات تا یک چهارم آن محکوم کند». همچنین ماده 14 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری به تخفیف در تکرار جرم تعزیری پرداخته است وعنوان می کند: «در تکرار جرائم تعزیری، در صورت وجود جهات تخفیف مطابق مواد (۳۷) و (۳۸) این قانون اقدام می شود».

عنوان می کند: «در تکرار جرائم تعزیری، در صورت وجود جهات تخفیف مطابق مواد (۳۷) و (۳۸) این قانون اقدام می شود».