بررسی نقش، پیامدها و برایند بکارگیری سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات در شهرها و جوامع پایدار

امروزه رویکرد توسعه پایدار، پایه و اساس چارچوب جهانی پیشروی امروزی در راستای همکاری های ملی و بین المللی جوامع بشری است. در واقع، مفهوم توسعه پایدار با هدف تشویق استفاده جوامع و شهروندان از محصولات و خدمات با حداقل سازی و بهینه سازی تاثیر آن بر محیط زیست را دنبال می کند. همچنین، توسعه پایدار را می توان از طریق پنج اصل اساسی یعنی زندگی در محدوده های زیست محیطی، تضمین جامعه ای عادلانه و مسئولیت پذیر، دستیابی به اقتصاد پایدار، ترویج حکمرانی خوب و اطلاع رسانی به عنوان یک مسئولیت اجتماعی تسهیل کرد. بر همین اساس، توسعه پایدار با رفع نیازهای نسل حاضر و حفظ توانایی نسل های آینده در جهت رفع نیازهای خود به رفاه عمومی در بلندمدت کمک می نماید. پیشنیاز دستیابی به این هدف، حرکت به سوی پایداری شهرها و جوامع بشری و تبدیل سکونتگاه های فعلی به سکونتگاه های انسانی فراگیر، ایمن، انعطاف پذیر و پایدار است. با این حال، تحقق این اهداف بدون کمک گرفتن از فناوری و اطلاعات میسر نخواهد شد. از همین رو، در این مطالعه، محقق سعی در برجسته سازی نقش سیستم های اطلاعاتی و فناوری و اطلاعات در حرکت بسوی شهرها و جوامع پایدار با شناخت فناوری های کاربردی را دارد.

در چند دهه گذشته، مفهوم پایداری توجه جهانی را به خود جلب کرده و به طور گسترده توسط سیاست گذاران و تصمیم گیران، دانشگاهیان و کارشناسان مورد بحث قرار گرفته است؛ علاوه بر این، توسعه پایدار در حال حاضر بخشی از همه خط مشی ها و سیاست های جوامع بوده که در آن اهداف و آرمان های مختلفی تعیین شده است تا جهان را به مکانی پایدارتر برای جوامع بشری تبدیل کند.در واقع، توسعه پایدار فرآیندی است که در آن بهره برداری از منابع، جهت گیری سرمایه گذاری ها، توسعه فناورانه و تغییرات نهادی مطابق با نیازهای فعلی و آینده می باشد.بر این اساس، بسیاری از چالش های پیش روی جوامع بشری مانند تغییرات آب و هوایی، تخریب محیط زیست، کمبود آب آشامیدنی، فقر، نابرابری و گرسنگی، تنها در سطح جهانی و با ترویج توسعه پایدار از طریق تعهد به برابری اجتماعی، تعادل زیست محیطی و رشد اقتصادی قابل حل هستند. از همین رو، به عنوان بخشی از نقشه راه جدید توسعه پایدار، سازمان ملل دستورالعمل 2030 را تصویب کرد، که شامل اهداف توسعه پایدار در جهت اقدام برای محافظت از کره زمین و تضمین رفاه جهانی مردم می باشد.

یکی از اهداف بسیار مهم سازمان ملل دستیابی به شهرها و جوامع پایدار(فراگیر، ایمن، تاب آور و پایدار ساختن شهرها و سکونتگاه های انسانی) است؛ در واقع، شهرها 55 درصد از جمعیت جهان را تشکیل داده و 85 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و 75 درصد از گازهای گلخانه‎ای را تولید می‎کنند. با توجه به این مطلب، بدون بررسی نقش پایداری در مقیاس شهری، نمی توان به مسائل پایداری جهانی پرداخت. علاوه بر این، تسهیل دسترسی به خدمات ضروری برای زندگی مانند انرژی پاک و آب سالم، و تحقق سایر اهداف سازمان ملل، تبدیل شهرها و جوامع به مکان هایی ایمن، فراگیر و تاب آور برای زندگی و توسعه اجتماعی-اقتصادی امری ضروری است. در واقع، ایجاد شهرها و جوامع پایدار محیاکننده ی فرصت ها و چالش هایی برای دستیابی به سایر اهداف درنظر گرفته شده مانند کاهش فقر(هدف اول)، آموزش با کیفیت( هدف چهارم)، برابری جنسیتی (هدف پنجم)، آب سالم و تاسیسات بهداشتی (هدف ششم)، انژری پاک و قابل دسترس (هدف هفتم)، شغل شرافتمندانه و رشد اقتصادی (هدف هشتم) می باشد.

از طرفی، با توجه به اهمیت پایداری شهری و فرآیندهای شهرنشینی پایدار طی سال های اخیر، تلاش هایی در شهرها و جوامع سراسر جهان در راستای تحقق اهداف این بخش انجام شده است. طی مطالعات متعددی مشخص شده که سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات و ارتباطات این پتانسیل را دارند تا که شهرها را متحول نموده و پایداری آنها را به طرق مختلف افزایش دهد. همچنین، توجه به توسعه پایدار شهرها و جوامع امکان بهینه سازی محیط شهری مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات را فراهم می کند و در نتیجه جوامع پایدار و تاب آوری را ایجاد نموده که نیازها و اولویت های همه اعضای جامعه را برآورده می سازد. با این حال، پرداختن به سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات اغلب با عباراتی مبهم و مبتنی بر ایدئولوژی تعریف شده که فاقد دستورالعمل های واضح برای ارتقای پایداری شهرها و جوامع است. از سوی دیگر، نقش سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات در حمایت از پایداری در شهرهای کنونی بر درک اولویت های اجتماعی و اقتصادی، مشارکت سازمان های فناوری اطلاعات و ارتباطات و شهروندان، ترویج همکاری موثر و اجتناب از نتایج از پیش تعیین شده، بستگی دارد.

مطابق با مطالعات نشان داده شده که چهار مولفه ی یکپارچه سازی سیستم ها، سرمایه گذاری، همکاری بین ذینفعان و فناوری برای ایجاد توسعه پایدار شهر و جوامع وجود دارد. از میان این مولفه ها، فناوری باید بخشی جدایی ناپذیر از یک سیستم یکپارچه توسعه پایدار قرار گیرد و هدف آن ایجاد یک محیط شهری پایدار و تسهیل و ارائه خدمات به هم پیوسته تر و شهروند محور باشد. در حال حاضر، فناوری های مختلفی برای خودکارسازی و بهبود فرآیندهای تجاری با هدف توسعه پایدار و ارائه خدمات شهری چابک، فراگیر، انعطاف پذیر و کارآمدتر بکار گرفته می شود. با این حال، به کارگیری فناوری های هوشمند و نوآورانه به تنهایی الزامات ایجاد شهرها و جوامع پایدار را برآورده نمی کند. بنابراین، تمام مولفه های لازم برای ارائه خدمات باید به هم مرتبط باشند و این مولفه ها محرک های کلیدی فناوری اطلاعات به سمت توسعه شهری پایدار هستند.علاوه بر این، پیشرفت روز افزون سیستم های اطلاعاتی و فناوری و اطلاعات میزان درجه اهمیت شناخت و بکارگیری این فناوری ها در توسعه پایدار شهرها و جوامع بشری محسوس تر می شود. 

اهداف توسعه پایدار طرحی برای دستیابی به آینده ای بهتر و پایدارتر برای تمام جوامع بشری است. در واقع، هدف از تصویب اهداف هفده گانه ی دستورالعمل 2023 در سازمان ملل مقابله با مشکلات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی جهانی و ترویج توسعه پایدار در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می باشد. این اهداف پاسخی به چالش هایی مانند کاهش فقر و نابرابری اجتماعی، بهبود تغییرات آب و هوایی، جلوگیری تخریب محیط زیست، افزایش صلح و عدالت و برابری جنسیتی، دستیابی به شهرها و جوامع پایدار هستند. از میان این اهداف و چالش ها، ایجاد شهرها و جوامع پایدار محیاکننده ی فرصت های برای دستیابی به سایر اهداف درنظرگرفته شده مانند کاهش فقر، آموزش با کیفیت، برابری جنسیتی، آب سالم و تاسیسات بهداشتی، انژری پاک و قابل دسترس، شغل شرافتمندانه و رشد اقتصادی است. از طرفی، دستیابی به شهرها و جوامع پایدار در راستای بهینه سازی محیط شهری بدون کمک از سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات در عصر کنونی فراهم نخواهد شد. مطابق با یافته های پژوهش فناوری هایی مانند فضای قابل برنامه ریزی مجدد(دیجیتال)، واترنت (اینترنت در شبکه های آب رسانی)، شبکه های اجتماعی و مدیریت منابع طبیعی پایدار، تولید همزمان انرژی، گرما و سرما، اشتراک گذاری فضای اضافه، جابجایی آنی، و سنسورهای مدیریت شهری برای ایجاد شهرها و جوامع پایدار الزامی می باشند. لذا، دولت ها، حکومت ها، سیاست گذاران و تصمیم گیران باید در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار در حوزه ی شهرها و جوامع پایدار با استفاده و درنظر گرفتن فناوری های شناسایی شده در سیاست ها و خط مشی های فعلی و آینده به ایجاد شهرها و سکونتگاه های انسانی فراگیر، ایمن،تاب آورتر، انعطاف پذیر و پایدار کمک نمایند. در نهایت، با پیشرفت روز افزون حوزه های مختلف فناوری، میزان پایداری و تاب آوری شهری متناسب با نرخ افزایش شهرنشینی با بکارگیری تکنولوژی های جدید در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار در کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته افزایش یابد.