معامله فضولی چیست
معامله فضولی در قانون مدنی
در قانونی مدنی، 17 ماده وجود دارد که به بیان مقررات و احکام راجع به معاملاتی اشاره دارد که موضوع آنها مال غیر و معاملات فضولی است. این 17 مورد از ماده 247 الی 263 می باشد.
قانون مدنی تعریفی از معامله فضولی ارائه نداده و حقوقدانان از این 17 ماده برای تعریف معامله فضولی استفاده نموده اند که 5 مورد آنها شامل موارد ذیل می باشد:
- معامله فضولی، معامله ای است که کسی بدون داشتن سمت نمایندگی، برای دیگری انجام می دهد. کسی که بدون سمت، معامله می کند «فضول» و کسی که طرف معامله می باشد، «اصل» و دیگری را «غیر» گویند.
- عقدی که عاقد بدون این که مالک یا ماذون از قبل مالک یا قانون باشد، مال دیگری را مورد معامله قرار دهد، خواه عامد باشد (مانند سارق و غاصب که مال غیر را بفروشد) و یا نه، مانند کسی که از روی جهل، مالی را از سارق خریده و به تصور آن که قانونا مالک شده است، آن موقوف و موکول به اذن مالک یا نماینده قانونی او است. معامله فضولی عبارت است از «معامله به مال غیر بدون نمایندگی، خواه برای خود و خواه برای مالک»
- معامله فضولی این است که شخصی برای دیگری یا با مال دیگری معامله کند، بدون این که نمایده یا ماذون از طرف او باشد.
- کسی می تواند در اموال دیگری تصرف کند که بنا به اراده مالک یا به حکم قانون، نماینده او باشد. شخصی که هیچ سمتی از جانب دیگری ندارد و در دارائی وی تصرف کند، «فضول» و معامله او را «فضولی» می گویند و طرف مقابل را که به نام و حساب خود، معامله
- می کند، «اصیل» و مالک را «غیر» می نامند. معامله فضولی عبارت است از معامله ای که موضوع آن، مال غیر باشد و این معامله را به این جهت فضولی می گویند که مداخله در مال غیر است بدون اذن مالک.
- اثبات معامله فضولی
برای اثبات این مسئله که فردی بدون اجازه و اختیار قانونی معامله ای را انجام داده «معامله فضولی» نکات کلیدی وجود دارد که برای هر پرونده اثبات آن متفاوت و نیاز به بررسی وکیل باتجربه دارد.
در اولین قدم باید مشخص نمود چه افرادی در معامله فضولی دخالت داشته اند و برای اثبات معامله میتوان از موارد ذیل کمک گرفت:
- اثبات این که شخص فضول (کسی که معامله را انجام داده) قصد انجام معامله را داشته است.
- نشان دادن این که معامله به نفع طرف دیگر (متلزم) انجام شده است.
- اثبات این که شخص متلزم از انجام معامله اطلاعی نداشته و یا اجازه ای به شخص فضول نداده است.
- ارائه شواهدی که نشان دهد شخص فضول نتوانسته است اجازه لازم را از متلزم دریافت کند.
- نشان دادن این که معامله، منفعتی برای شخص متلزم ایجاد کرده است.
- بررسی شرایط و نتایج معامله و تاثیر آن بر وضعیت مالی و حقوقی طرفین.
- اثبات این که آیا معامله انجام شده است یا خیر.
- تاثیرات معامله فضولی بر حقوق و مسئولیت های طرفین.
- شهادت اشخاصی که از وقوع معامله و عدم اطلاع مالک مطلع هستند.
- استفاده از کارشناس اسناد.
- قرارداد معامله فضولی.
توجه داشته باشید جمع آوری مدارک معتبر و شواهد لازم برای اثبات موارد فوق بسیار مهم است.
تکلیف خریدار در معامله فضولی
در مرحله اول باید گفت معامله خریدار از فضول باطل می باشد. بنابراین، خریدار صاحب ملک نخواهد شد. خریدار می تواند از فضول یا همان فروشنده مطالبه خسارات و هزینه های پرداختی معامله را داشته باشد و همینطور اگر شرایط جرم کیفری در معامله فضولی وجود داشته باشد، می تواند درخواست مجازات و حبس برای فروشنده را بدهد.
جرم معامله فضولی
معامله فضولی به خودی خود جرم نیست، اما در برخی موارد، اعمالی که در ارتباط با این نوع معاملات انجام می شود، می تواند جنبه کیفری پیدا کند. حالا این سوال پیش می آید که چه زمانی معامله فضولی جرم به حساب می آید؟
در کل زمانی که معامله فضولی همراه با عناوین مجرمانه دیگری مانند کلاهبرداری، جعل سند در امانت خیانت یا تصرف غیرقانونی در اموال باشد، می تواند به عنوان جرم محسوب شود.
در زمانی که فرد فضول با قصد کلاهبرداری یا سوء استفاده از اعتماد دیگران اقدام به انجام معامله کند یا با علم بر اینکه مالکیتی بر مالی ندارد، با فریب و نیرنگ اقدام به فروش آن مال کند یا برای انجام معامله فضولی، اسنادی مانند وکالتنامه یا سند مالکیت جعلی تهیه نماید مرتکب جرم شده است.
توجه داشته باشید مرتکب این جرم ممکن است به حبس، جریمه نقدی و رد مال محکوم گردد. در این مواقع عواملی همچون نیت مرتکب، میزان خسارت وارده و سابقه کیفری می تواند در شدت جرم تاثیر گذار باشد.
آثار رد معامله فضولی
آثار رد معامله فضولی عبارتند از:
- عدم اعتبار معامله:
- در زمان رد معامله فضولی، معامله باطل و فاقد اثر قانونی می باشد.
- بازگشت به وضعیت قبل:
- در صورت انتقال مال به شخص ثالث، مال استرداد و به وضعیت اولیه باز می گردد.
- مسئولیت های مالی:
- در صورتی که رد مال فضولی باعث خسارت شده باشد، شخص فضول می بایست خسارات را جبران و همچنین هزینه های مرتبط با معامله نیز باید توسط فضول پرداخت گردد.
- حقوق مالک:
- مالک برای احقاق حق و حقوق خود می بایست اقدام به درخواست قانونی نماید.
با توجه به مواردی که ذکر شد به طور کلی آثار اصلی رد معامله فضولی شامل: بطلان معامله ، استرداد مال، جبران خسارت و مسئولیت فضول می شود.
مراحل ابطال معامله فضولی
قبل از ثبت دادخواست می بایست مواردی همچون شناسایی طرفین معامله و همچنین مدارک مربوط به معامله، شامل: قرار داد ، صورتجلسات و هر گونه مستندات که نشان دهنده معامله باشد را تهیه نماید و با نوشتن دادخواست مراحل ذیل را طی نمایید:
- ثبت شکایت:
- مالک اصلی با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی می بایست دادخواست خود را همراه با ضمیمه کردن مدارک ثبت نماید.
- تشکیل جلسات دادرسی:
- مالک به دادگاه مراجعه می نماید و مدارک و دفاعیات خود را برای اثبات مالکیت بر ملک و همچنین عدم اجازه خود برای انجام معامله را به دادگاه ارائه می دهد.
- ارجاع پرونده به کارشناس:
- در زمانی که دادگاه لازم بداند پرونده را برای بررسی دقیق به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع خواهد داد.
- صدور حکم:
- پس از بررسی دقیق تمامی موارد توسط دادگاه، در صورت محرز شدن معامله فضولی حکم به بطلان آن صادر خواهد شد.
مراحل ابطال معامله فضولی
- ثبت شکایت:
- مالک اصلی باید با مراجعه به دادگاه و طرح دعوی، درخواست ابطال معامله فضولی را نماید.
- ارائه مدارک:
- مالک باید مدارک لازم کارشناسی دادگاه در صورت نیاز، دادگاه ممکن است برای بررسی دقیق تر موضوع، کارشناس تعیین کند.
- صدور حکم:
- پس از بررسی تمامی ادله و دفاعیات طرفین، دادگاه حکم خود را صادر می کند. در صورتی که دادگاه به این نتیجه برسد که معامله فضولی بوده است، حکم به ابطال آن صادر خواهد شد.
- اجرای حکم:
- در صورت صدور حکم به نفع شاکی، مالک با تشکیل پرونده اجرایی درخواست به اجرا گذاشتن حکم و بازگرداندن وضعیت مال به حالت قبل از معامله را خواهد داشت.
توجه داشته باشید این مراحل می تواند بسته به شرایط خاص هر پرونده متفاوت باشد و نقش وکیل با تجربه برای همراهی و مشاوره در مورد معامله معارض پر رنگ می باشد.
رای وحدت رویه در مورد ابطال معامله فضولی
رای وحدت رویه شماره 811 هیات عمومی دیوان عالی کشور
با عنایت به مواد ۳۹۰ و ۳۹۱ قانون مدنی، در موارد مستحق للغیر در آمدن مبیع و جهل خریدار به وجود فساد، همان گونه که در رای وحدت رویه شماره ۷۳۳ مورخ ۱۳۹۳/۷/۱۵ هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز بیان شده است، فروشنده باید از عهده غرامات وارده به خریدار از جمله کاهش ارزش ثمن، برآید.
هرگاه ثمن وجه رایج کشور باشد، دادگاه میزان غرامت را مطابق عمومات قانونی مربوط به نحوه جبران خسارات از جمله صدر ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹، عنداللزوم با ارجاع امر به کارشناس و بر اساس میزان افزایش قیمت (تورم) اموالی که از نظر نوع و اوصاف مشابه همان مبیع هستند، تعیین می کند و موضوع از شمول ماده ۵۲۲ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ خارج است.
بنا به مراتب، رای شعبه دوم دادگاه تجدیدنظر استان کردستان تا حدی که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص داده می شود. این رای طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی، در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه ها و سایر مراجع، اعم از قضایی و غیر آن لازم الاتباع است.
احکام بیع فضولی
بیع فضولی به معنای فروش مالی است که فروشنده، مالک آن نیست و بدون اجازه مالک اصلی اقدام به فروش می کند. در فقه اسلامی، بیع فضولی دارای احکام خاصی است که به شرح زیر است:
۱. صحیح بودن یا نبودن بیع فضولی
صحیح بودن:
اگر مالک بعدا بیع را تایید کند، بیع صحیح است و آثار قانونی آن برقرار می شود.
غیر صحیح بودن:
اگر مالک بیع را رد کند، بیع بلااثر خواهد بود و خریدار حق ندارد چیزی از آن بگیرد.
۲. حق خیار
خریدار در بیع فضولی حق خیار دارد. این به این معناست که او می تواند تا زمانی که مالک بیع را تایید نکرده، از خرید خود صرف نظر کند.
۳. احکام مالی
اگر بیع فضولی به تایید مالک برسد، مالک حق دارد قیمت را دریافت کند.
اگر مالک بیع را رد کند و خریدار مالی را از بین ببرد، خریدار مسئول است و باید خسارت آن را جبران کند.
۴. آثار عقد
بیع فضولی بدون تایید مالک، به هیچ عنوان آثار عقد را ندارد و خریدار نمی تواند بر اساس آن حقوقی را طلب کند.
۵. شرایط بیع فضولی
بیع فضولی باید شرایط عمومی بیع را داشته باشد، به جز اینکه اجازه مالک مورد سوال است.
تفاوت فروش مال غیر و معامله فضولی
- تفاوت در تعریف:
- در معامله فضولی فردی بدون داشتن اجازه و اختیار قانونی از مالک اصلی، معامله را انجام می دهد اما فروش مال غیر، به معنای انتقال مالکیت مالی است که متعلق به دیگری است بدون اینکه فروشنده حق فروش آن را داشته باشد.
تفاوت در ماهیت: - ماهیت معامله فضولی به جز در موارد خاص، حقوقی است اما در فروش مال غیر علاوه بر جنبه حقوقی، جنبه کیفری نیز دارد و فروشنده مرتکب جرم شده است.
- تفاوت در پیامدها:
- در صورت اثبات فضولی بودن معامله، خریدار نمی تواند مالکیت ملک را کسب کند و موظف به استرداد مال و جبران خسارات وارده به مالک اصلی است اما در فروش مال غیر علاوه بر بطلان معامله و استرداد مال، فروشنده ممکن است به مجازات حبس و جزای نقدی نیز محکوم شود.
توجه داشته باشید در برخی موارد، فروش مال غیر ممکن است با معامله فضولی همراه باشد. به عنوان مثال، اگر فردی بدون اجازه مالک، مالی را به دیگری بفروشد و از این طریق قصد کلاهبرداری داشته باشد، هم مرتکب جرم فروش مال غیر شده است و هم معامله انجام شده فضولی است.
گذشت زمان در معامله فضولی
گذشت زمان می تواند بر حق و حقوق مالک ملک تاثیر گذار باشد. در گاهی اوقات امکان دارد با اطلاع مالک و طولانی شدن زمان و عدم اعتراض مالک، سبب شود ادعاها مانند: مالکیت یا عدم اجازه مالک دشوارتر شود و به تثبیت مالکیت خریدار کمک کند. همچنین با توجه به گذشت زمان امکان دارد باعث از بین رفتن برخی از حق و حقوق مالک در عدم استفاده از مال شود.
تنفیذ معامله فضولی
در زمانی که مالک اصلی ملک بعد از معامله فضولی آن را تایید می کند، تنفیذ معامله فضولی صورت گرفته است. در صورت تایید، مالک اصلی باید به صورت واضح و قانونی، تنفیذ معامله را اعلام نماید.
برای اینکه تنفیذ معامله فضولی معتبر باشد، می بایست مالک اهلیت داشته باشد و از تمامی موارد معامله آگاه بوده و به صورت «آزادانه» نه با زور و تهدید اقدام به تنفیذ نماید.