جامعه شناسی علمی نافذ برای همه

طی دوران تحصیلی که در مقطع کارشناسی جامعه شناسی داشتم و دارم، با تعاریف زیادی از جامعه شناسی روبه رو شدم که هر کدام به نحوی درحال پاسخ به این سوال بودند که جامعه شناسی چیست؟ وجودیت تعاریف متعدد از جامعه شناسی به این علت هستش که هر جامعه شناس بینش جامعه شناسی منحصر به خود را دارد به عبارتی برای نگاه کردن به موضوع هر جامعه شناس با عینک جامعه شناسانه خود به موضوعات نگاه می کند و به همین علت است که ما با کثرت نظریات و تعاریف جامعه شناسان روبه رو هستیم تعریفی که از جامعه شناسی توی دوران تحصیلم فرا گرفتم و همچنان در ذهنم نقش بسته این هستش "جامعه شناسی علم مطالعه زندگی اجتماعی انسان، گروه ها و جوامع انسانی است."

جامعه شناسی به ما می آموزد که آن چه طبیعی، اجتناب ناپذیر، خوب یا حقیقی می شماریم شاید چنین نباشد و اوضاع کنونی زندگی ما به شدت تحت تاثیر نیروهای تاریخی و اجتماعی قراردارد.

به عقیده من کار یک جامعه شناس به مراتب بسیار مهم تر، جذاب تر و گیرا تر هستش چون موضوع مطالعه او رفتارهای خود ما در مقام موجودات اجتماع هستش؛ جامعه شناس کسی هستش که می تواند به راحتی از بند فوریت اوضاع و احوال شخصی خویش خلاص شود و همه چیز را در متن سریع تری قرار دهد.

کار جامعه شناسی بستگی به نگرش جامعه شناختی فرد جامعه شناس دارد؛ نگرش جامعه شناختی مستلزم این هستش که بتوانیم با فاصله گرفتن از روال های معمول در زندگی های روزانه مان بیندیشیم و به آنها نگاه تازه ای بیندازیم، به عنوان مثال عمل نوشیدن قهوه :

از دیدگاه جامعه شناسانه درباره، چنین رفتار ظاهرا ساده و عادی و پیش پا افتاده چه میتوانیم بگیم؟ خب مسلما خیلی چیزها پیش از هرچیز میتوانیم بگوییم که نوشیدن قهوه فقط یک رفع خستگی ساده نیست بلکه این کار به منزله بخشی از فعالیت های اجتماعی روزمره ما ارزش نمادین دارد.

دوم اینکه، قهوه یک ماده مخدر حاوی کافئین هستش که اثر تحریک کنندگی ب روی مغز را دارد که حتی بسیاری از مردم قهوه را برای نیرو و نشاط بیشتری که به آنها می دهد می نوشند که روزهای طولانی اداره و مطالعه دیر هنگام شبانه با نوشیدن قهوه آسان تر می شود؛ حتی می توان گفت قهوه همچون سیگار ماده مخدری است که به لحاظ اجتماعی مورد پذیرش است درحالی که مثلا ماری جوانا این چنین نیست.

سوم اینکه، فردی که قهوه می نوشد وارد مجموعه پیچیده ای از روابط اجتماعی و اقتصادی می شود که در سرتاسر جهان گسترش می یابد قهوه محصولی است که مردمان برخی از ثروتمند ترین و فقیر ترین نواحی کره زمین را بهم پیوند می دهد. قهوه بعد از نفت ارزشمندترین کالا در تجارت جهانی است، قهوه به حد وفور در کشورهای ثروتمند مصرف می شود درحالی که عمدتا در کشورهای فقیر به عمل می آید و برای بسیاری از کشورها بزرگ ترین منبع تجارت خارجی آنهاست.

چهارم اینکه، عمل نوشیدن یک فنجان قهوه کل فرآیند توسعه اجتماعی و اقتصادی گذشته را در خود جای می دهد.

پنجم قهوه محصولی است که در مرکز مناقشه های کنونی درباره جهانی شدن، تجارت بین المللی حقوق بشر و تخریب محیط زیست قرار می گیرد که همراه با فازایش محبوبیت قهوه این محصوص جنبه تجاری و سیاسی نیز پیدا می کند.

به طور کلی تصمیم هایی که مصرف کنندگان درباره نوع قهوه مصرفی شان و محل خرید آن می گیرند به انتخاب های سبک زندگی تبدیل شده است.

بینش جامعه شناسی ما را قادر به درک این مطلب می کند که بسیاری از وقایعی که ظاهرا فقط به فرد مربوط می شوند در واقع مسائل بزرگتری را منعکس می سازند؛ به عنوان نمونه، طلاق ممکن است برای کسی که درگیر و دار آن است، فرآیندی دشوار باشد که حتی میلز آن را گرفتاری شخصی نامیده است؛ به گفته میلز طلاق در جامعه بریتانیای فعلی که یک سوم کل ازدواج ها به جدایی ختم می شود در طول ده سال، میئله ای عمومی است یا ممکن است بیکاری برای کسی که از کار اخراج می شود و نمی تواند کار دیگری بیاید یک تراژدی شخصی است اما وقتی میلیون ها نفر از اعضای جامعه همین وضعیت را داشته باشند اون موقع یک مسئله عمومی است که روندهای بزرگ اجتماعی را نشان می دهد.

باید سعی کنید چنین نگرشی را در مورد زندگی خودتان به کار ببرید ضرورتی ندارد که فقط به گرفتاری ها و معضلات بیندیشید به عنوان مثال به این بیندیدشید که چرا دارید این متن را میخوایند؟ اصلا چرا تصمیم گرفتید جامعه شناسی بخونید؟ شاید شما اصلا هیچ علاقه ای به جامعه شناسی ندارید و از جامعه شناسی ناامید باشید و این درس فقط صرف گذراندن واحد ها و اخذ مدرک باشد که انتخابش کردید یا هم مشتاق پی بردن به مطالب بیشتری درباره این رشته باشید.

انگیزه شما هر چه باشد احتمالا با سایر کسانی که جامعه شناسی می خوانند وجوه مشترک زیادی دارید بدون اینکه ضرورتا ازش مطلع باشید این تصمیم خصوصی شما انعکاسی از موقعیت شما در جامعه بزرگتر است. ما تحت تاثیر متن و زمینه های اجتماعی پیرامون خود قرار دهیم، رفتارهای هیچ یک از ما به سادگی توسط این متن و زمینه ها تعیین نمی شود ما صاحب و خالق فردیت مختص به خویش هستیم.

کار جامعه شناسی این است که درباره پیوندهای میان آنچه جامعه از ما می سازد و آنچه ما از خودمان می سازیم کندوکاو کند. فعالیت های ما هم به دنیای اجتماعی پیرامون ما شکل می دهد و هم در عین حال توسط این دنیای اجتماعی شکبل می یابد.

ساخت اجتماعی، بیانگر این واقعیت است که زمینه های اجتماعی زندگی ما فقط از نظم و ترتیب های تصادفی رویدادها و کنش ها تشکیل نمی شود بلکه این زمینه ها، به شیوه های متمایزی ساخت یافته یا الگومند هستند.

ساخت اجتماعی شبیه یک ساختار فیزیکی مثل یک ساختمان نیست که مستقل از کنش های انسان وجود داشته باشد. جوامع بشری همیشه در فرآیند ساخت یابی هستنداین جوامعه لحظه به لحظه با همان سنگ بناهایی که آنها را تشکیل می دهد که این سنگ بناها انسان هایی همچون من و شما هستیم از ساخته می شوند.

مثل همان نوشیدن قهوه، عملا به خودی خود قهوه در دستان شما قرار نمی گیرد شما هستید که تصمیم میگیرید به کافه تریای خاصی بروید و انتخاب می کنید که قهوه را سیاه یا با شیر بنوشید و... به طور کلی شما با اتخاذ این تصمیم ها همراه با میلیون ها نفر دیگر به بازار قهوه شکل می دهید و بر زندگی تولید کنندگان قهوه که شاید فرسنگ ها با شما دور باشند و در آن سوی جهان باشند تاثیر می گذارید.

جامعه شناسی به ما در زندگی مان کمک می کند از این کمک ها می توان به سه مورد اشاره کرد:

ü اطلاع از تفاوت های فرهنگی

به ما این امکان را می دهد که به دنیای اجتماعی از دیدگاه هایی غیر از دیدگاه خود بنگریم؛ در اغلب اوقات اگر درک درستی از چگونگی زندگی دیگران داشته باشیم، به فهم بهتری از چیستی مسائل آن ها نیز می رسیم.

ü ارزیابی نتایج سیاست ها

ارزیابی نتایج سیاست ها می تواند به ارزیابی نتایج اقدامات سیاسی و اجتماعی در عمل کمک کند؛ هر برنامه ای برای اصلاحات عملی ممکن است نتواند به آن چه طراحان آن در نظر داشتند برسد یا ممکن است پیامد های ناخواسته ناخوشایندی به دنبال داشته باشد.

ü خود-روشنگری

جامعه شناسی می تواند مار ا به خود-روشنگری، یعنی فهم هر چه بیشتر خویشتن مان مجهز کند. به طور کلی ما هر چه درباره چرایی اعمالی که انجام می دهیم و درباره عملکردهای کلی جامعه مان بیشتر بدانیم به احتمال بیشتری می توانیم بر آینده مان تاثیر بگذاریم.

به طور کلی جامعه شناسی علمی نافذ است برای همه به این علت که در جامعه شناسی به مطالعه خود انسان می پردازیم و عملا شناخت مناسب و خوبی نسبت به خودمان در جامعه شناسی به دست می آوریم و حتی همان طور که گفته شد می توانیم به راحتی برای آینده خودمان برنامه ریزی منسجم تری داشته باشیم.

منبع:

*جامعه شناسی، آنتونی گیدنز؛ منوچهر صبوری