نگاهی مختصر به جرم خیانت در امانت/ بخش دوم

نگاهی مختصر به جرم خیانت در امانت/ بخش دوم

امیرحسین صفدری پژوهشگر علم حقوق

پ) اتلاف 

هم شرط دیگر تحقق جرم خیانت در امانت می باشد، اتلاف به معنی تلف کردن است و مقصود قانونگذار از تلف نمودن در ماده 674 قانون مجازات بخش تعزیرات یعنی اینکه امین، مال یا نوشته امانی را از روی عمد از بین ببرد و این غیر از تلف شدن است که اراده امین تاثیری در آن ندارد، مثل اینکه بر اثر قوای قهریه از قبیل بلای آسمانی یا جنگ یا سیل یا آتش سوزی، مال یا نوشته امانی از بین برود.

در خصوص اتلاف این نکات جالب توجه است که بدانید، اتلاف ممکن است به مباشرت شخص امین صورت گیرد مثل اینکه امین ظرف امانی را بشکند و یا کتاب امانی را پاره کند یا ممکن است امین، مسبب از بین رفتن مال یا نوشته امانی گردد، مثل اینکه امین سند را در جایی قرار داده که هنگام بارندگی سند از بین برود.

گاهی هم اتلاف ممکن است نسبت به کل مال یا نوشته امانی صورت گیرد، مثل اینکه تمام یک سند امانی را می سوزاند و یا نسبت به بعض و جزء مال یا نوشته امانی صورت گیرد مثل اینکه گوشه سند تعهد را از بین ببرد که آن را عیب و نقص هم گویند، یا اینکه امین با سوء نیت رنگ سفید زیبای داخل ساختمان را به رنگ نامرغوب مشکی تبدیل و موجب خسارت گردد.

باید بگویم که لفظ تلف در بزه خیانت در امانت به جای اتلاف و تسبیب قانون مدنی استعمال شده است بنابراین در تمام موارد فوق چنانچه امین مبادرت به اتلاف مال منقول یا غیرمنقول یا نوشته امانی نماید با اجتماع سایر شرایط و عناصر لازم، بزه خیانت در امانت تحقق خواهد یافت.

ت) مفقود کردن 

هم شرط دیگر تحقق جرم خیانت در امانت می باشد، مفقود در لغت به معنی گم کردن و از دست دادن است؛ و مقصود از مفقود کردن در ماده 674 قانون مجازات بخش تعزیرات این است که امین بدون اینکه مال یا نوشته امانی را استعمال یا تصاحب یا تلف نماید کاری انجام دهد که مورد امانت پیدا نشود و یا دست یابی به آن برای مالک یا متصرف قانونی در عمل غیرممکن گردد. مفقود کردن نیز مانند اتلاف ممکن است با مباشرت شخص امین صورت گیرد و یا اینکه امین مسبب مفقود کردن مال یا نوشته امانی گردد.

مثل اینکه امین ساعت امانی را به داخل دریا و یا روی کوه پرتاب کند و یا امین درب قفس پرنده امانی را از روی سوء نیت و عمد نبندد تا پرنده خارج شود و دسترسی به آن ممکن نگردد. در مفقود کردن عین مال موجود بوده ولی دسترسی به آن برای مالک یا متصرف قانونی غیرممکن می گردد. بنابراین آنچه مسلم است این است که مفقود کردن مال یا نوشته امانی اگر از روی سوء نیت انجام شود موجب تحقق بزه خیانت در امانت است ولی اگر سوء نیت نباشد اگر چه تعدی و تفریط همراه باشد موجب مسئولیت مدنی خواهد بود.

در پایان بطور خلاصه و به زبان ساده باید بگویم که برای تحقق جرم خیانت در امانت شرایطی لازم است که بررسی کردیم، و این نکات هم برای تحقق جرم خیانت در امانت مهم است:

 1. موضوع جرم باید مال یا وسیله تحصیل مال باشد. 

2. مال امانی باید از سوی مالک یا متصرف قانونی به امین سپرده شود. 

3.مال به یکی از طرق قانونی و با شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن، به امین سپرده شده باشد. 

4. بین فعل مرتکب و ضرر مالک یا متصرف قانونی آن رابطه علیت برقرار باشد.

عنصر معنوی جرم خیانت در امانت هم بسیار مهم است، عنصر معنوی این جرم به زبان ساده یعنی: سوءنیت عام و سوءنیت خاص است؛ سوءنیت عام به معنای: انجام عمدی عمل تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن مال موضوع امانت؛ و سوءنیت خاص به معنای: قصد و اراده ورود ضرر به غیر است، بنابراین تعدی یا تفریط مال امانی همراه با سوءنیت موجب مسئولیت کیفری است.

با توجه به نکاتی که در بالا بیان شد با جرم خیانت در امانت آشنا شدیم حال در پاسخ به یک سوال مهم در خصوص جرم خیانت در امانت که خیلی زیاد مورد توجه قرار می گیرد این است که اگر کارگری یک سفته یا چک بابت ضمانت حسن انجام کار خود به کارفرما بدهد و قرار باشد پس از پایان کار آن چک یا سفته به کارگر پس داده شود، ولی پس از پایان قرارداد کارفرما آن سفته یا چک ضمانت یا امانی را پس ندهد و یا بدون هیچ دلیل قانونی آن را به اجرا بگذارد، در این خصوص کارگر چه کاری می تواند انجام بدهد؟

در پاسخ به این سوال بطور کلی باید بگویم که، گرفتن سفته یا چک از دیگران به خودی خود جرم نیست و هیچ منع قانونی هم ندارد، اما در خصوص گرفتن سفته یا چک از کارگر توسط کارفرما تنها زمانی که کارفرما سفته امانی کارگر را که بابت ضمانت حسن انجام کار داده است بعد از پایان قراردادکار پس ندهد و یا بدون هیچ دلیل قانونی آن را به اجرا بگذارد این عمل کارفرما می تواند مصداق بارز جرم خیانت در امانت باشد؛ که اول کارگر باید یک اظهارنامه قانونی برای کارفرمای خود ارسال کرده و پس از آن کارگر می تواند دعوای کیفری خیانت در امانت در مراجع قضایی مطرح کند.

به عنوان یک پژوهشگر علم حقوق باید این نکته مهم را به کارگران عزیز بگویم که در دادن سفته و یا چکی که به کارفرما می دهید دقت داشته باشید و حتما درون آن سفته یا چک بنویسید که این سفته و یا چک بابت ضمانت حسن انجام کار بوده و هیچ ارزش دیگری ندارد و یک کپی از سفته تهیه کرده و به امضاء مدیر شرکت (کارفرما) برسانید تا با این کار از سواستفاده های احتمالی در آینده جلوگیری کرده باشید.