مهم ترین تکلیف منتظران

وقال ربکم ادعونی استجب لکم «مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم»، غافر/۶۰

مقدمه

اهمیت «دعا» را از این کلام خدای تعالی می شود فهمید که می فرماید: «قل ما یعبا بکم ربی لولا دعاوکم : بگو: اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی کند.(سوره فرقان آیه 77) یعنی کسی که اهل دعا باشد و خدا را بخواند خدا هم برای او ارج و ارزش قائل است و اگر اهل دعا نباشد هیچ ارزشی در نزد خدای تعالی ندارد.

از طرفی بر کسی پوشیده نیست که مهم ترین دعا، تقاضای «فرج و گشایش در امر ظهور امام عصر ارواحنافداه» است که خود آن حضرت در توقیعی شریف امر فرموده است که: «اکثروا الدعاء بتعجیل الفرج» نه فقط دعای عادی، بلکه بسیار دعا کنید برای فرج. (کمال الدین، ج۱، ص۴۸۵، ح۴.)

"چند نکته در آداب دعا برای فرج"

1- دعای جمعی: دعای در جمع و همراه با دیگران، سیره معصومین علیهم­ السلام و اولیاء خدا بوده و توصیه هم شده است. بنا بر آن چه از برخی روایات استفاده می­ شود، این گونه دعا کردن، احتمال اجابتش بیشتر است. در روایتی امام صادق علیه­ السلام می­فرمایند: «ما من رهط اربعین رجلا اجتمعوا فدعوا الله عزوجل فی امر الا استجاب الله لهم، فان لم یکونوا اربعین فاربعه یدعون الله عزوجل عشر مرات، فان لم یکونوا اربعه فواحد یدعوا الله سبحانه اربعین مره یستجیب الله العزیز الجبار» : «هیچ گروه چهل نفری نیستند که اجتماع کنند و خداوند را در کاری بخوانند مگر این که خدای­تعالی دعای آن ها را اجابت ­فرماید. پس در صورتی که این عده به چهل نفر نرسند می­توانند چهار نفر شوند و ده بار حاجت خود را بخواهند و دعا کنند و اگر چهار نفر نیز نبود، یک نفر می­تواند چهل بار خدا را بخواند که در این صورت خداوند عزیز و جبار خواسته او را برآورده می­سازد» (سفینه البحار، ج3،ص51). در روایتی دیگر از امام صادق علیه­ السلام نقل شده است:«ما اجتمع اربعه رهط قط علی امر واحد فدعوا(الله) الا تفرقوا عن اجابه: هیچ گاه چهار نفر جمع نشدند و برای مطلبی به درگاه خدا دعا نکردند مگر این که با اجابت آن دعا از هم پراکنده شدند» (کافی،ج2،ص487).

کمترین کاری که برای حضرت ولی عصر ارواحنا فداه می­توانیم انجام دهیم، دعا برای آن حضرت، خصوصا دعا برای تعجیل فرج ایشان است. البته دعا برای تعجیل فرج آن بزرگوار، عقلا و شرعا واجب است و یک وظیفه و تکلیف شرعی است که همه باید به صورت فردی و گروهی و در صدر حوائجشان انجام دهند لیکن طبق روایات مذکور، دعای جمعی تاثیرش بیشتر و به اجابت نزدیک­تر است خصوصا اگر همراه با الحاح و اصرار باشد چون پیغمبر اکرمصلی الله علیه و آله و سلم می­فرمایند: «ان الله یحب الملحین فی الدعاء: همانا خداوند کسانی را که در دعا پافشاری می­کنند، دوست دارد.» (جامع احادیث الشیعه،ج15،ص263) و یا امام باقر علیه السلام می­فرمایند: «لاوالله یلح عبد علی الله عزوجل الا استجاب الله له: به خدا سوگند هیچ بندهای به درگاه خدای عزوجل اصرار نورزد جز این که خداوند دعایش را مستجاب فرماید.»(میزان الحکمه،ج2ص880).

2- بهترین دعا: بهترین دعا برای فرج حضرت ولی عصر ارواحنافداه، صلوات است خصوصا اگر با «عجل فرجهم» همراه باشد. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «من قال بعد صلوه الفجر و بعد صلوه الظهر " اللهم صل علی محمد و ال محمد و عجل فرجهم" لم یمت حتی یدرک القائم من ال محمد صلی الله علیه و آله و سلم: هر کس پس از نماز صبح و نماز ظهر بگوید:"اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم" از دنیا نمی رود مگر آن که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله را درک می کند».(سفینه البحار،حاج شیخ عباس قمی، ج ۲، ص49)

صلوات چند ویژگی و امتیاز دارد:

1- صلوات، ذکر است و یاد خداست، چون با گفتن «اللهم» ابتدا انسان متوجه خدای تعالی می شود سپس از او برای بهترین و محبوب­ترین بندگانش، طلب رحمت خاص الخاص می­ نماید که یکی از جلوه­ های مهم این رحمت، پایان یافتن غیبت حضرت ولی­عصر روحی فداه و فرج و گشایش در امر آن حضرت است.

2- صلوات، اظهار ولایت خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام و محبت به آن ذوات مقدسه است که عمود خیمه دین و زیربنای اعتقادات یک مسلمان است. نور این ولایت نیز با طلوع خورشید درخشان آل محمد صلی الله علیه و آله در مشرق و مغرب این عالم منتشر خواهد شد.

3- صلوات، دعاست و دعا طبق حدیث نبوی مخ عبادت است (الدعاء مخ العباده «بحار، ج 93، ص 300»). یعنی مغز و باطن هر عبادت و مقصود اصلی از عبادت دعاست. بنابراین در نماز که بالاترین عبادت­ هاست، مغز و باطن نماز و به عبارتی حقیقت آن، «صلوات در تشهد نماز» است چون تنها دعای واجب نماز همین صلوات است و در سرتاسر نماز دعای واجبی غیر از این دعا که اظهار ولایت و محبت به خاندان طهارت علیهم السلام است، وجود ندارد. از امام صادق علیه السلام سئوال شد که معنای «حی علی خیر العمل» چیست؟ فرمود: «خیرالعمل، الولایه» (مستدرک الوسائل ج۴،ص۷۰) و در روایت دیگری می­ فرمایند: «خیرالعمل، بر فاطمه و ولدها علیهم السلام: بهترین عمل نیکی به فاطمه و فرزندانش علیهم­ السلام است» (المناقب ، ج 3، ص 326). یعنی بهترین اعمال و عبادات که نماز است و در اذان و اقامه امر به شتافتن به سوی آن می ­شود، باطنش، ولایت امیرالمومنین علیه الصلوه والسلام است و تحقق این معنا در نماز، در همان صلوات تشهد است که نقطه اوج و محل عروج مومن در نماز است. همچنین بهترین نیکی به فاطمه و فرزندانش علیهم­ السلام که به آن «خیرالعمل» گفته شده، باز همین صلوات است که درخواست رحمت خاص الخاص برای ایشان می باشد، آن هم در نماز که نیکوترین حالت و موقع بندگی است.

پس می ­شود گفت؛ غرض اصلی و غایت نماز، تحقق ولایت امیرالمومنین علیه السلام که شرط توحید و حقیقت عبودیت و بندگی است، در تمام وجود و شئون فردی و اجتماعی انسان و ولی این امر نیز کسی است که خدای­ تعالی به او وعده فرموده امکانی به او عنایت کند و او را یاری فرماید که توحید را با همه شرایطش در زمین مستقر سازد تا همه در کمال آرامش، خدا را خالصانه عبادت کنند: «وعد الله الذین آمنوا منکم وعملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم ولیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم ولیبدلنهم من بعد خوفهم امنا یعبدوننی لا یشرکون بی شیئا ...» (نور/55).

4- صلوات دعای مستجاب است حتی اگر از کفار و مخالفین اهل بیت علیهم ­السلام هم این دعا صادر شود، باز هم مستجاب است و خدای تعالی اجابت می فرماید چون امام صادق علیه ­السلام می فرمایند: «الصلوه علی محمد و آل محمد لا تحجب عنه: صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله حاجب و مانعی از اجابتش نیست.» (وسائل الشیعه ج۷،ص۹۵،باب۳۶).

علاوه بر این­، اگر دعایی با صلوات شروع شود و با صلوات هم ختم شود، چون محفوف به دعای مستجاب شده، به هدف استجابت نزدیک­تر می­شود. امام صادق علیه­ السلام می­فرمایند: «من کانت له الی الله عز و جل حاجه فلیبدا بالصلاه علی محمد و آله ثم یسال حاجته ثم یختم بالصلاه علی محمد و آل محمد فان الله عز و جل اکرم من ان یقبل الطرفین و یدع الوسط اذا کانت الصلاه علی محمد و آل محمد لا تحجب عنه: کسی که حاجتی دارد باید اول، صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله بفرستد و بعد از آن، حاجت خود را بخواهد و در آخر دعا، دوباره صلوات بفرستد. زیرا خدا کریم­تر از آن است که دو طرف دعا را قبول کند و وسط دعا را قبول نکند و صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله هیچ مانعی برای استجابت ندارد.» (کافی،ج 2،ص 494،ح 16)

نکته آخر این که؛ بعد از صلوات در تشهد نماز هم می­شود «عجل فرجهم» را به غیر قصد جزئیت و ورود، گفت، چون این جمله دعاست و در هر جای نماز، از جمله بعد از صلوات تشهد که نقطه اوج نماز است، می­شود دعا کرد پس چه دعایی بهتر از این دعا و همچنین در سایر جاهای نماز نیز مثل قنوت، رکوع و سجده، خصوصا سجده آخر نماز بهترین دعاها، «صلوات با عجل فرجهم» است.

بجاست در همین زمینه به فرمایش مرجع عالی­قدر، حضرت آیت الله العظمی سید محمد حسینی شاهرودی ره (فرزند مرحوم آیت العظمی سید محمود حسینی شاهرودی ره از مراجع سابق نجف) که در پاسخ به پرسشی درباره بهترین دعا در سجده آخر نماز فرمودند، توجه فرمایید:

سوال: بنام خدا لطفا بفرمایید بهترین دعا درسجده آخر نمازهای واجب چیست؟

پاسخ: بسمه تعالی؛ صلوات بر محمد و آل محمد و دعاء برای فرج امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف).. (منبع: www.shafaqna.com)

3- بهترین زمان دعا: در روایات داریم بهترین اوقات شبانه­روز، اوقات نمازهای واجب است (خیر الاوقات، اوقات الصلوات). بنابراین بهترین زمان دعا در طول شبانه­روز، دعا در اوقات نمازهای واجب است، خصوصا اگر در حین نماز باشد یعنی بهترین دعا، دعای در نماز است؛ همان طور که گفته شد در قنوت، رکوع، سجده، خصوصا در سجده آخر نماز، حتی در تشهد نماز بعد از صلوات، دعا برای فرج حضرت ولی­عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف بهترین دعاهاست.

بعد از نماز نیز بهترین تعقیب، دعا برای فرج و ظهور امام زمان علیه ­الصلوه و السلام است. امام صادق علیه السلام می­ فرمایند: «ان الله عزوجل فرض علیکم الصلوات فی احب الاوقات الیه، فاسئلوا حوائجکم عقیب فرائضکم: همانا خدای­تعالی نمازهای واجب را در محبوب­ترین اوقات واجب کرد پس حاجات خود را بعد از نمازهای واجب خود بخواهید». (بحارالانوار، ج85، ص324)

همچنین در طول روز، ساعت اول روز یعنی بین ­الطلوعین(که این ساعت از روز، متعلق به امیرالمومنین علیه السلام است) خصوصا در ابتدای آن یعنی حین طلوع فجر، وسط روز(هنگام ظهر یا زوال خورشید) و ساعت آخر روز(که متعلق به حضرت ولی­عصر روحی فداه است) از بهترین زمان­ها برای دعای فرج است. (امیرالمومنین: «تفتح لکم ابواب السماء فی خمس مواقیت عند نزول الغیث و عند الزحف و عند الاذان و عند قراءه القرآن و مع زوال الشمس و عند طلوع الفجر: درهای آسمان، برای شما در پنج موقع باز می شوند: هنگام ریزش باران ، هنگام جهاد، هنگام اذان، هنگام قرائت قرآن، هنگام ظهر (زوال خورشید) و زمان طلوع فجر «بحارالانوار، ج 90، ص 344»).

در هفته؛ شبانه­ روز جمعه بهترین ایام است برای دعای فرج. امام صادق علیه السلام می­فرمایند: «قائم ما علیه­ السلام در روز جمعه قیام می­ کند...و هیچ عملی در روز جمعه با فضیلت ­تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست». خصوصا ساعت آخر، یعنی غروب جمعه (که هم روز و هم این ساعت، متعلق به حضرت ولی­عصر عج است) و به احتمال زیاد ممکن است مراد از ساعتی که در روز جمعه، در روایت آمده، دعا در آن مستجاب است، این ساعت باشد؛ پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: «همانا در روز جمعه، ساعتی است که هیچ چیز، بین دعا و استجابت آن، حائل نیست».(مستدرک الوسائل، ج 6، ص 42، باب 42)[حضرت فاطمه علیهاالسلام گویند: شنیدم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمودند:

ان فی الجمعه لساعه لا یراقبها رجل مسلم یسال الله عزوجل فیها خیرا الا اعطاه… وقال هی اذا تدلی نصف عین الشمس للغروب… وکانت فاطمه علیهاالسلام تقول لغلامها: اصعد علی الضراب الظراب فاذا رایت عین الشمس قد تدلی للغروب فاءعلمنی حتی ادعو؛

در روز جمعه ساعتی است که هرکس آن را مراقبت کند و در آن لحظه دعا کند دعایش مستجاب شود، و آن زمانی است که نیمی از خورشید غروب کرده باشد.

حضرت فاطمه علیهاالسلام برای درک آن ساعت به خدمتکارش می گفت:

بر فراز بلندی برو و هرگاه دیدی نیمه خورشید غروب نمود مرا خبر کن تا دعا کنم. (معانی الاخبار:399)

در بین ماه­ها، بهترین ماه برای درخواست این حاجت، ماه مبارک رمضان است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبه شعبانیه فرمود: «دعائکم فیه مستجاب» و بعد از آن ماه رجب که در حدیث قدسی آمده: « فمن دعانی فی هذا الشهر اجبته و من سالنی اعطیته...: هر که مرا در این ماه بخواند، او را اجابت می کنم و هر که از من درخواستی نماید به او می بخشم» (بحارالانوار، ج 95، ص 377). خصوصا در اولین شب جمعه این ماه (لا تغفلوا عن لیله اول جمعه منه فانها لیله تسمیها الملائکه لیله الرغائب ...« وسائل الشیعه، ج 8، ص 98») و در روز بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله که امام صادق علیه السلام در مورد این روز می فرمایند: «روز بیست و هفتم ماه رجب که روز مبعث رسول خداست، هرکس در هر وقت آن روز دوازده رکعت نماز بخواند (با کیفیتی که امام علیه السلام در همین روایت توضیح می دهند) بعد چهار مرتبه این جمله را بگوید «الله ربی لا اشرک به شیئا» سپس دعا کند، پس دعایی نمی­کند مگر آن که مستجاب می­شود نسبت به هر حاجتی که داشته باشد جز آنکه برای عده ای طلب مصیبت یا قطع شدن رحم کند.» (وسائل الشیعه، ج 8، ص 110)

در طول سال، بهترین شب برای دعای فرج، شب قدر است که از امام صادق علیه السلام در مورد این شب روایت شده: «غره الشهور شهر الله شهر رمضان و قلب شهر رمضان لیله القدر: برجسته ترین ماه ها، ماه رمضان است و قلب ماه رمضان، شب قدر است» (بحارالانوار، ج 94، ص 11) و بعد از آن شب نیمه شعبان که امام باقر علیه السلام در اهمیت دعا در این شب می فرمایند: «هی افضل لیله بعد لیله القدر فیها یمنح الله تعالی العباد فضله و یغفر لهم بمنه فاجتهدوا فی القربه الی الله (تعالی) فیها، فانها لیله آلی الله علی نفسه ان لا یرد سائلا له فیها ما لم یسال معصیه ... فاجتهدوا فی الدعاء و الثناء علی الله:شب نیمه شعبان، برترین شب پس از شب قدر است. خداوند در آن از فضلش به بندگان عطا می فرماید و با من و کرمش آنان را می بخشد. پس برای تقرب به خدای تعالی در این شب بکوشید چرا که خداوند بر خود واجب نموده که هر درخواست کننده ای که در این شب خواسته ای داشته باشد که آن خواسته معصیت و گناه نباشد، رد نکند پس [در این شب] در دعا و ثناء به درگاه الهی تلاش کنید.» ( بحارالانوار، ج 94، ص 85).

همچنین بهترین روز برای این حاجت، عید غدیر است که یقینا خدای­تعالی در این روز عزیز با نظر رحمت بیشتری به بندگانش نگاه خواهد کرد اگر حاجتشان فرج امام عصر(عج) باشد.

علاوه بر همه این­ها، از بهترین مواقع برای این دعا، دعا بعد از ذکر مصائب حضرت سیدالشهداست که مرحوم آیت الله سیدمحمد تقی موسوی اصفهانی در کتاب مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم(جلد 1، ص333) می­ فرماید: یکی از برادران صالح برایم نقل کرد که امام زمان علیه السلام را در خواب دیده و آن حضرت فرمود «من برای هر مومنی که پس از ذکر مصائب سید الشهداء در مجالس عزاداری برای من دعا کند، دعا می کنم.»

مواقعی خاص مثل موقع قرائت قرآن، هنگام نزول باران یا موقع اذان را نیز باید برای این دعا مغتنم شمرد چون امیرالمومنین علیه­ السلام می ­فرمایند: «اغتنموا الدعاء عند خمسه مواطن: عند قراءه القرآن، و عند الاذان، و عند نزول الغیث و عند التقاء الصفین للشهاده و عند دعوه المظلوم، فانها لیس لها حجاب دون العرش»: پنج موقع را برای دعا و حاجت خواستن غنیمت شمارید: موقع تلاوت قرآن، موقع اذان، موقع نزول باران، موقع تلاقی دو صف حق و باطل در جهاد در راه خدا، موقع ناراحتی و آه کشیدن مظلوم. در این زمان­ها مانعی برای استجابت دعا نیست.» (بحارالانوار، ج 90، ص 343).

4- بهترین مکان برای دعا: امام صادق علیه السلام می ­فرمایند: «ان لله تعالی بقاعا یستجاب فیها الدعاء...: برای خدا مکان هایی است که دعا در آن مکان ها مستجاب می شود...» (وسائل الشیعه، ج 14، ص 537). بهترین مکان برای دعای فرج، زیر قبه حضرت سیدالشهداءعلیه­السلام است که در روایات و نیز در زیارت ناحیه مقدسه آمده؛ دعا زیر قبه آن حضرت مستجاب است (السلام علی من الاجابه تحت قبته). بعد از آن، مسجدالحرام به ویژه در مستجار و بین رکن و مقام، در عرفات و در حرم پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله که از امام صادق علیه السلام نقل شده:«ان کانت لک حاجه فاجعل قبر النبی ... استقبل القبله و ارفع یدیک و اسال حاجتک فانک احری ان تقضی ان شاء الله»: «اگر حاجتی داشتی، در جوار قبر پیامبر صلی الله علیه و آله ... رو به قبله بایست و دست هایت را بلند کن و حاجتت را درخواست کن. پس در این حال، سزاوارتری برای این که حاجتت روا شود، اگر خدا بخواهد.» (بحارالانوار، ج 97، ص 151). همچنین در حرم ائمه علیهم­ السلام خصوصا حرم امیرالمومنین علیه السلام از بهترین مکان­ها برای بهترین دعاهاست چون امام صادق علیه السلام می­ فرمایند: «هنگام دعای زائر امیرالمومنین علیه السلام درب های آسمان باز می شود پس مبادا که از این خیر باز بمانی» (ان ابواب السماء لتفتح عند دعاء الزائر لامیر المومنین فلا تکن عن الخیر نواما «وسائل الشیعه، ج 14، ص 380»).

بعد از این اماکن شریف، بهترین جا برای این دعا مساجد است که امام صادق علیه السلام به رفتن و دعا کردن بسیار در مساجد توصیه و تاکید فرموده است: «علیکم باتیان المساجد، فانها بیوت الله فی الارض... فاکثروا فیها الصلاه والدعاء» (وسائل الشیعه، ج14 ص345).پس چه جایی بهتر از مسجد، خانه خداست، برای اجتماع کردن و دعا کردن برای بهترین و بالاترین حاجت­ها؟

البته این توصیه و تاکید نسبت به بعضی مساجد خیلی شدیدتر است مثل مسجد کوفه که از امیرالمومنین علیه­ السلام روایت شده: «ما دعا فیه مکروب بمساله فی حاجه من الحوائج الا اجابه الله و فرج عنه کربته: هیچ گرفتاری در آن (مسجد کوفه) حاجتی را درخواست نمی کند مگر این که خداوند اجابت می فرماید و گرفتاری اش را بر طرف می سازد.» (بحارالانوار، ج 97، ص 404) یا مسجد سهله (امام صادق علیه السلام: «بالکوفه مسجد یقال له مسجد السهله ... ما اتاه مکروب قط فصلی فیه بین العشاءین و دعا الله الا فرج الله کربته :«در کوفه مسجدی است به نام مسجد سهله ... هیچ گاه گرفتاری در آن وارد نمی شود و بین مغرب و عشاء دو رکعت نماز نمی خواند و به درگاه خدا دعا نمی کند مگر اینکه خداوند گرفتاری اش را برطرف می سازد.» بحارالانوار، ج 97، ص 439 و 440) و مسجد جمکران که حضرت ولی عصر(عج) شیعیان خود را به توجه نمودن و رفتن به این مکان مقدس ترغیب فرموده ­اند: «به مردم بگو به این مکان(مسجد جمکران) رغبت کنند و آن را عزیز دارند.» (نجم الثاقب،ص 383).

m.mahdirastgoo@gmail.com

@mm_rastgoo