هویت مجازی

از منظر روانشناسی هویت شامل خاطرات، تجربیات، روابط و ارزش هایی است که احساس خود را ایجاد می کنند. حس ثابتی از اینکه فرد در طول زمان کیست. حتی زمانی که جنبه های جدیدی ایجاد شده و در هویت فرد گنجانده می شود. هویت به مجموعه ای از ویژگی های شخصیتی و فردی است که هرکس در تعریف خود به کار می برد. به عبارت دیگر هویت یعنی آن دسته از اطلاعاتی که موجب شناسایی شخص باشد. در دنیای دیجیتال، مفهوم هویت به دو صورت مجازی و حقیقی بروز می یابد. در فضای مجازی ما یک هویت جدید، علاوه بر آن هویت فیزیکی پیدا می کنیم. این هویت می تواند به صورت مجازی یا حقیقی شکل گیرد. یعنی می توانیم مشخصات هویت حقیقی خودمان را بروز دهیم و از خود شخصی دیگر غیر از آنچه در واقعیت بوده، ارائه دهیم. فضای مجازی این امکان را به اشخاص می دهد که هویت حقیقی خویش را مخفی کنند و با هویت ساختگی جدیدی وارد آن شوند. این معنای هویت مجازی است. هویت مجازی با اصطلاحات دیگری نیز در متون علمی و مقالات دیده می شود، مانند: بی نامی، نام مستعار یا استعاره، نقاب یا صورتک درون شبکه ای. با شیوع و همه گیری ویروس کووید 19 در سال ۲۰۲۰ دنیای مجازی بخش بسیار بزرگی از دنیای واقعی یا حقیقی را در خود حل نمود و بحث هویت بسیار بیشتر از گذشته در این دنیا اهمیت پیدا نمود. بسیاری از اشخاصی که تا پیش از این الزامی به حضور در شبکه های اجتماعی نمی دیدند، برای تداوم زندگی اجتماعی خود نیازمند هویتی مجازی شدند. جمع کثیر دیگری نیز که تا پیش از کووید 19 با هویتی متفاوت از هویت واقعی خود در دنیای مجازی فعالیت داشتند برای پذیرفته شدن در بین آشنایان دنیای واقعی ملزم به همسان سازی این دو و یا پیش بردن همزمان دو هویت به صورت موازی شدند. هویت مجازی دارای مزایایی چون: ارزیابی دقیق و عینی آثار به دور از تعصب و یک جانبه گرایی و درنتیجه قضاوت بهتر - بالا بردن آزادی بیان - بحث هایی مساوی در فضایی آرام بدون توجه به فاکتور هایی نظیر ثروت و مقام و جنسیت و نژاد - کمک به افراد ترسو و کم رو و ایجاد جرئت و شهامت برای ارتباط با افراد مختلف - جلوگیری از استراق سمع و مانیتورینگ فعالیت و صیانت از حریم خصوصی و غیره می باشد و در مقابل آن آثار سوء نیز دارد و معایبی نظیر یکپارچه نبودن - افسار گسیختگی - تقلب و فریبکاری و یا سایر فعالیت های جنایی و بزهکارانه - ترویج اهانت و دروغ و افترا بدون پذیرفتن عواقب آن و غیره است. در کل هویت یک مفهوم پیچیده جهانی واقعی با پیامدهای مختلف فلسفی و عملی است. بی نامی، نه تنها زمینه اجتماعی می خواهد و در ارتباط اجتماعی رخ می دهد، بلکه نیاز به فاعلی دارد که انجام دهنده کاری است که روی دیگران تاثیر می گذارد یا تاثیر می پذیرد. در عین حال، هویت او مشخص نیست. اگر یک فرد برای دیگران قابل شناخته شدن نباشد و ناشناس باشد در عین حال، کاری و عملی نیز منتسب به او نباشد، او بی نام نیست. به هر حال هویت مجازی در جوامع امروزی به نوعی اپیدمی بدل شده است که ناهنجاری های بسیاری در جامعه حقیقی رقم می زد. به طوری که ممکن است هویت فردی یک شخص در دنیای واقعی به گونه ای باشد، اما در دنیای مجازی کاملا متناقض و متفاوت از دنیای حقیقی او. نکته جالب این است که شخص گمنام به دنبال شهرت نیست و سعی می کند در میان اجتماع شهرت پیدا نکند و عموم او را نشناسند. شخص گمنام، اگرچه از اجتماع و روابط اجتماعی فاصله نمی گیرد، اما به دنبال معروفیت نیز نیست و فعلی که او را معروف کند، انجام نمی دهد. بدین ترتیب به این نتیجه می رسیم با توجه به اینکه فضای مجازی قلمرویی است که در آن ارتباطات و تعامل بین یک یا چند شخص و کامپیوتر از طریق تبادل اطلاعات دیجیتالی برقرار می شود، فضای مجازی، تفاوت های زیادی با فضای واقعی دارد. پس باید در برخورد با افراد در فضای حقیقی و مجازی بسیار آگاه باشیم و هوشمندانه برخورد نماییم. 

پدرام صنعتی (مولف و پژوهشگر حوزه علوم رایانه، فناوری اطلاعات و ارتباطات و سواد رسانه ای)