بررسی قواعد فقهی مرتبط با فناوری کریسپر؛ چالش ها و ملاحظات

فناوری کریسپر (CRISPR) که مخفف "تکرارهای پالیندروم کوتاه با فاصله های منظم" است، به عنوان یک ابزار پیشرفته در ویرایش ژن شناخته می شود که امکان تغییر دقیق و هدفمند در ژنوم موجودات زنده را فراهم می کند. این فناوری به دلیل قابلیت های گسترده و کاربردهای متعددش، به ویژه در پزشکی، کشاورزی و تحقیقات بیولوژیکی، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. با این حال، استفاده از کریسپر به لحاظ فقهی و اخلاقی چالش های زیادی را مطرح می کند که نیازمند بررسی دقیق قواعد فقهی مرتبط است.

در اسلام، حفظ کرامت انسان و جلوگیری از آسیب به جسم و روح او از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل، هرگونه دستکاری در ژنوم انسان باید با ملاحظات دقیق فقهی همراه باشد. قواعد فقهی مرتبط با فناوری کریسپر را می توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد: 

اولین قاعده فقهی، قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» است که به معنای نفی هرگونه ضرر و زیان در اسلام است. بر اساس این قاعده، هرگونه استفاده از فناوری کریسپر که منجر به آسیب جسمی یا روانی به فرد شود، ممنوع است. بنابراین، قبل از به کارگیری کریسپر، باید مطمئن شویم که این فناوری هیچگونه خطری برای سلامتی انسان ندارد و تمام آزمایشات لازم برای اطمینان از ایمنی آن انجام شده است.

دومین قاعده، قاعده «حفظ نفس» است که بر اساس آن، حفاظت از جان انسان ها واجب است. فناوری کریسپر می تواند در درمان بیماری های ژنتیکی نقش موثری ایفا کند و از این طریق به حفظ جان انسان ها کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که هرگونه اقدام در زمینه ویرایش ژنتیکی باید با دقت و مسئولیت پذیری همراه باشد تا از هرگونه خطر احتمالی جلوگیری شود.

سومین قاعده فقهی، قاعده «عدم تغییر در خلق الله» است. برخی فقها معتقدند که هرگونه تغییر در ساختار ژنتیکی انسان می تواند به معنای تغییر در خلق الله تلقی شود که از نظر شرعی محل اشکال است. بنابراین، هرگونه استفاده از فناوری کریسپر باید با در نظر گرفتن این قاعده و بررسی دقیق تبعات احتمالی آن انجام شود.

چهارمین قاعده، قاعده «استفاده از دانش و فناوری برای بهبود زندگی انسان ها» است. اسلام همواره به استفاده از علم و دانش برای بهبود زندگی انسان ها و افزایش رفاه آنها تاکید دارد. بنابراین، استفاده از کریسپر در زمینه هایی مانند درمان بیماری های صعب العلاج، افزایش تولیدات کشاورزی و بهبود کیفیت مواد غذایی می تواند در راستای این قاعده باشد، به شرطی که تمامی جوانب شرعی و اخلاقی رعایت شود.

لذاباید توجه داشت که استفاده از فناوری های نوین مانند کریسپر نیازمند اجتهاد پویا و به روز فقها است. آنها باید با بررسی دقیق و علمی این فناوری و با در نظر گرفتن تمامی جوانب فقهی و اخلاقی، احکام و قواعد لازم را استخراج و به روزرسانی کنند تا از هرگونه شبهه و اشکال شرعی جلوگیری شود.