رحمان و رحیم مسلما به معنای بخشنده و مهربان نیست

[دکتر سید حسین سیدی]1

رحمان و رحیم : این دو صفت که در قرآن از بیشترین بسامد برخوردار است از صفات کلیدی در شناخت خداوند است. "رحمان و رحیم" مسلما به معنای بخشنده و مهربان نیست؛ چون مراد از بخشنده بودن تعین در بخشش نعمت ندارد. از طرفی در زبان عربی و بالتبع در قرآن برای مفهوم بخشش گناهان "غفار" وضع شده است. برای مفهوم نعمت بخشی و مطلق بخشایش – جز بخشش گناهان – "وهاب" و "رزاق" آمده است. مدلول حسی این دو واژه "رحم" (زهدان) یا "منبت الولده" است (ابن منظور، ج 12 ص 232). "رحم" مایه خویشاوندی و قرابت قریب است (زبیدی، ج8 ص 307)، لذا وقتی گفته می شود"ذوالرحم"، یعنی خویشاوندان (فیروزآبادی، ج4 ص 118) پس اینکه گفته می شود خداوند رحمان و رحیم است؛ یعنی با آدمی نوعی رابطه خویشاوندی دارد. مگر نه این است که از روحش در آدمی دمیده است. از طرفی در حدیث قدسی هم آمده است که وقتی خداوند "رحم" را آفرید، فرموده است: "انا الرحمن و انت الرحم، شققت اسمک من اسمی، فمن وصلک وصلته و من قطعک قطعته" (زبیدی، ج8 ص 308)

***

[یزدانپناه عسکری]

فرق اقتدار رحمان با اقتدار رحیم: اقتدار رحمان و اقتدار تجریدی رحیم به هم آمیخته است، که دو قسمت عمومی و خصوصی دارد: عمومی آن می شود رحمانیت بی کرانه، که شامل روح تجریدی هم می شود. خصوصی آن تیکه ای است که فرد نقطه اتصال با اقتدار عمومی را صیقل داده (اقتدار شخصی) و آگاهی از قصد در برگیرنده بی کرانه «کن».

نحوه های برخورد فرد عادی با نیرویی که او را در برگرفته : ( خدا ، شانس ، بخت ، اقبال ، طالع ، مقدرات ، معتقدات مذهبی ، خرافات ، جادو ، اعمال ماوراءالطبیعه ) :

1- شکر کردن 2- شکایت کردن 3- انکار کردن 4- نادیده گرفتن 5- تلاش کردن 6- نفرین کردن .

نحوه برخورد سالک با نیرویی که او را در برگرفته : ( فقط اقتدار رحم) :

1 - شوخی های با ربط و بی ربط 2- قصد نرمش ناپذیر (یعنی بفهمد هرچه بخواهد می آید ) 3- باور درونی 4- فراخواندن اقتدار با اشاره 3-کمرویی 4- پرخاشگری 5- هدیه دادن با نیت . 6- خواستن بدون خواستن . 7- نفرین . 8- دعا (اقتدار شخصی سالک است که مستجاب می شود.) 9- توکل: تهیگی و بی خواستگی ، ولی درعین حال خواسته های اقتدار را می خواهد. « توکل » در عرفان اسلامی ، یکی از تشعشعات «تهیگی» است . " تهی " پشت (پشتوانه) ندارد . پشت او "بی کرانگی" است . وقتی سالک این را می فهمد دیگر توکل می کند.

--------------

1- معناشناسی در زمانی واژگانی از قرآن، دکتر سید حسین سیدی، مجله پژوهش های اسلامی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اول، شماره اول، پاییز 1386

- ابن منظور، لسان العرب، نشر ادب الحوزه، قم، 1405.

- زبیدی، مرتضی، تاج العروس، دار صادر، بیروت، 1966.

- فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، الطبعه الخامسه، بی تا، بی جا.