گستره شناخت ؛ شناخت عملی کم دامنه و بلند دامنه (عناصر اساسی عمل از منظر قرآن کریم)

این نوشتار در ادامه یادداشت علمی درج شده به تاریخ 13 مرداد می باشد که در آن به دو عنصر اساسی عمل آدمی از منظر قرآن کریم اشاره شده بود و وعده پرداختن به دیگر عناصر اساسی عمل از منظر قرآن کریم در یادداشت قبلی داده شده بود.و اینک ادامه آن........

ب- شناخت عملی کم دامنه وبلند دامنه:

در این تقسیم بندی آدمی دو نوع شناخت عملی دارد که یکی مربوط به آگاهی نزدیک نسبت به عمل و دیگری ناظر به آگاهی دور نسبت به آن است،آگاهی نزدیک،با تصور خود عمل و فواید آن حاصل می شود، اما اگاهی دور ناظر به نتایجی است که در افقی دوردست تر بر عمل مترتب می شود.

یک نمونه از تبیین عمل آدمی بر حسب شناخت عملی بلند دامنه،علاوه بر شناخت عملی کم دامنه،در آیه زیر قابل ملاحظه است: « وای بر هر بدگوی عیب جویی که مالی گردآورد و برشمردش، پندارد که مالش او را جاوید کرده است.» همزه 3-1

در این آیه سخن از انسانی است که به مال اندوزی روی آورده است. در اصل،تلاش عملی انسان برای دست یافتن به مال و منال،مبتنی بر این شناخت است که مال و منال،نیازهای انسان را برطرف می کند. این یک شناخت عملی نزدیک است که بر اساس آن،آدمی می داند که اگر امروز مال بیشتری به دست آورد،نیازهای بیشتری را می تواند مرتفع کند. اما هنگامی که مال جویی به صورت مال اندوزی آشکار می گردد،شناخت عملی بلند دامنه ای وارد معرکه شده است،مبنی بر این که مال و منال،آدمی را آسیب پذیر می کند و مایه جاودانگی او است. تبیین عمل مال اندوزی مستلزم به حساب آوردن چنین زیرساخت شناختی بلند دامنه ای است؛ چنان که اگر فرد این زیر ساخت شناختی را نداشته باشد،عمل مال اندوزی را از وی نمی توان انتظار داشت. 

در نمونه ای دیگر،در مقابل مورد قبلی، با کسانی مواجه هستیم که از اموال خود به دیگران می بخشند،اما آنان علاوه بر شناخت کم دامنه و نزدیک نسبت به عمل خود،به درک دامنه بلندی از این عمل فراخوانده شده اند: « مثل[صدقات] کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند،همانند دانه ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه ای صد دانه باشد؛ و خداوند برای هر کسی که بخواهد آن را چند برابر می کند و خداوند بخشایشگر دانا است.» بقره 261 

ج -استواری شناخت؛ شناختی یقینی و غیریقینی .........

در یادداشت بعدی خواهد آمد

برگرفته از کتاب عاملیت انسان رویکردی دینی و فلسفی اثر ارزشمند دکتر خسرو باقری نوع پرست.