تحلیل مفاهیم سریال های خانوادگی شبکه های ماهواره ای فارسی و تاثیر آن بر شکل گیری الگوهای رفتاری مخاطبان
سریال های خانوادگی شبکه های ماهواره ای همانند یک نظام بازنمایی فرهنگی است که در لایه های مختلف روانی، اجتماعی و فرهنگی مخاطب نفوذ می کند و از طریق تکرار روایت ها، شخصیت پردازی ها و بازنمایی روابط انسانی، به تدریج الگوهای رفتاری جدیدی را در ذهن و عمل مخاطبان تثبیت می نماید.
این سریال ها با بهره گیری از ساختارهای داستانی ساده ونمایش شخصیت هایی که در موقعیت های روزمره قرار دارند و همچنین بازنمایی روابط خانوادگی ، اجتماعی و عاطفی، نوعی هنجارسازی نرم را در ذهن مخاطب شکل می دهند که در آن مخاطب نه تنها سرگرم می شود بلکه به طور ناخودآگاه ارزش ها، سبک زندگی و شیوه های تعامل را درونی می کند؛ این فرایند در سطح فردی موجب تغییر نگرش ها نسبت به خانواده ، روابط عاطفی و نقش های جنسیتی می شود. در سطح اجتماعی به بازتعریف جایگاه خانواده ، تغییر در الگوهای تربیتی و بازسازی انتظارات از نهادهای اجتماعی منجر می گردد و در سطح فرهنگی به همسان سازی ارزش ها و سبک های زندگی با الگوهای جهانی یا دست کم با الگوهای مسلط رسانه ای می انجامد.
قدرت سریال های ماهواره ای در نفوذ فرهنگی ناشی از استمرار و تکرار پیام هاست که مخاطب را در معرض نوعی یادگیری اجتماعی قرار می دهد. یادگیری که در آن مشاهده رفتار شخصیت ها و پیامدهای آن ها به الگوبرداری و تقلید منجر می شود و به تدریج رفتارهای جدیدی را در زندگی واقعی مخاطب تثبیت می کند.
از منظر نظریه های علوم ارتباطات ، این سریال ها مصداق بارز «کاشت فرهنگی» هستند که در آن رسانه ها با کاشت تدریجی ارزش ها و نگرش ها، برداشت های جدیدی از واقعیت اجتماعی را در ذهن مخاطب ایجاد می کنند و این برداشت ها به مرور زمان به تغییرات رفتاری و نگرشی منجر می شوند؛ همچنین می توان این فرایند را در چارچوب نظریه «یادگیری اجتماعی بندورا» که بیان می دارد انسان ها از طریق مشاهده و تقلید رفتار الگوبرداری شده توسط افراد و رسانه ها را یاد گرفته و درونی می سازند ، تحلیل کرد که بر نقش مشاهده و تقلید در شکل گیری رفتارها تاکید دارد، زیرا مخاطب با مشاهده روابط و کنش های شخصیت ها، پیامدهای مثبت و منفی آن ها را ارزیابی کرده و بر اساس آن رفتارهای مشابهی را در زندگی واقعی خود بازتولید می کند.
در این میان ، جذابیت های بصری ، موسیقی ، طراحی صحنه وحتی نوع پیرایش شخصیت ها نیز به عنوان عناصر تقویت کننده عمل می کنند و فرآیند درونی سازی را تسریع می نمایند؛ از سوی دیگر ، این سریال ها با ارائه الگوهای جدیدی از روابط خانوادگی، نقش های جنسیتی و سبک های زندگی، به چالش کشیدن سنت ها و هنجارهای بومی پرداخته و نوعی تضاد فرهنگی در ذهن مخاطب ایجاد می کنند که می تواند به تغییرات تدریجی در رفتارها و نگرش ها منجر شود. این تضاد فرهنگی گاه به شکل مقاومت در برابر ارزش های جدید و گاه به شکل پذیرش و درونی سازی آن ها بروز می یابد و در هر دو حالت، فرآیند تغییر اجتماعی را تسریع می کند.
سریال های خانوادگی شبکه های ماهواره ای فارسی زبان را باید به عنوان یک نیروی نرم فرهنگی دانست که با ظرافت و بدون اجبار، رفتارها و نگرش های جدیدی را در ذهن و عمل مخاطبان تثبیت می کند و این امر در بلندمدت به تغییرات اجتماعی و فرهنگی گسترده تری منجر خواهد شد . تغییراتی که نه تنها در سطح فردی و خانوادگی بلکه در سطح کلان اجتماعی و فرهنگی قابل مشاهده خواهد بود و به بازتعریف هویت فرهنگی و اجتماعی جوامع می انجامد.